Het standbeeld van de helige Wenceslas, waar
Jan Palach zichzelf in januari 1969 uit protest tegen het
neerslaan van de Praagse Lente in brand stak, werd tijdens de omwenteling van 1989 behangen met tientallen spandoeken en gaf
een fascinerend uitzicht op de historische menigte op het Wenseclasplein (BBC).
Zelfverwijt na omwenteling in Tsjechoslowakije
Ik ben bang.... ik ben nog steeds zò bang
'De eensgezindheid was uniek. Ik herkende mijn eigen volk niet'
Door ANDRÉ HORLINGS
Veertig jaar paranoia laat zich niet binnen veertien dagen overwinnen. Dat bleek deze week overduidelijk in het feestende Praag, nadat honderdduizenden vastberaden Tsjechoslowaken met elke dag weer grotere demonstraties het einde hadden afgedwongen van de communistische alleenheerschappij over het land. De massa scandeerde gedurfde leuzen, die tot voor kort de enkeling op jaren cel zouden zijn komen te staan. Maar tegenover vreemden wordt uiterst behoedzaam commentaar gegeven op de nieuwe situatie, en dat ligt niet alleen aan het feit dat maar weinig Tsjechoslowaken een vreemde taal machtig zijn. Iedereen is nog steeds doodsbenauwd.
Dat blijkt ook diverse malen tijdens het gesprek met de man die we 'Jan Nowak' zullen noemen - daar zijn er vele duizenden van in Tsjechoslowakije. 'Veertien dagen geleden had ik gegruwd bij het idee dat ik openhartig met een westerse journalist zou praten. Toen afgelopen week de demonstraties op het Wenceslasplein steeds maar groter werden, durfde ik niet mee te doen. Mijn vrouw wilde wel, maar ik verbood haar erheen te gaan.
Praagse Lente
< De Poolse vakbond Solidarnosc, die met zijn staking op de Leninwerf in Gdansk in 1980 de eerste
scheuren veroorzaakte in de communistische alleenheerschappij, vierde in 2005 zijn 25-jarig bestaan met
o.m. deze poster van omvallende Oost-Europese dominostenen. (Poonia.nl)
En daarom schaamde ik mij afgelopen vrijdag diep, toen al die moedige mensen gedaan hadden gekregen waar ik zelf niet aan mee had durven doen: partijleider Milos Jakes tot aftreden dwingen. Ik ben 35 jaar, maar vrijdagavond voelde ik me 50'.
'In 1968 was ik dertien jaar.Van een 'Praagse Lente' had ik geen benul. Thuis werd niet over politiek gesproken. Bovendien woonde ik niet in de hoofdstad, maar in een dorp in de buurt van de Westduitse grens. Daar drong maar weinig nieuws door. En ik was dol op voetbal. Haast al mijn vrije tijd ging daarin zitten."
De 21e augustus herinnert Jan Nowak zich nog goed. 'Ik kwam naar het voetbalveld om te trainen, maar dat ging niet door. "Ga maar weer naar huis. De Russen zijn gekomen', zei de trainer. Wat dat betekende besefte ik nog niet, maar dat het iets vreselijks was werd wel heel duidelijk. De volwassenen waren in paniek. Ze stonden in lange rijen voor de winkels om te hamsteren. En ik zag tanks rijden, Russische tanks. Ik begreep er weinig van, maar het was ontzettend deprimerend."
Jan Nowak ontwikkelde zich tot een redelijke voetballer, die diverse wedstrijden in het buitenland speelde - daarmee was hij al bevoorrecht, want reizen naar het Westen waren voor de meeste Tsjechen niet weggelegd. Daarna studeerde hij af als econoom - "maar stel me niet verantwoordelijk voor de puinhoop die de communisten van de Tsjechoslowaakse economie hebben gemaakt!"
Hij heeft een eenvoudige baan, die nauwelijks aansluit op zijn studie. Dat ook zijn vrouw werkt is dringend noodzakelijk. Een belangrijke bijverdienste vormt het zwart wisselen van westerse valuta - welhaast een nationale sport in Tsjechoslowakije.
Geen interesse
In politiek had Jan Nowak, tot voor kort, geen interesse. "Noem het een vorm van passief verzet - ik wilde er niets mee te maken hebben. Ik las geen kranten en schakelde de televisie uit zodra er een politiek hoofd op verscheen. Politiek was in Tsjechoslowakije het aangewezen middel om een carrière op te bouwen. Begrijp me goed: de grondgedachte van het communisme is in orde. Als die was nageleefd, dan hadden we nu een betere wereld. Maar de partij eiste het monopolie op en werd almachig. Hij maakte het land, zoals vroeger de grootgrondbezitters, tot een feodale staat, die alle mogelijke maatschappelijke functies te vergeven had. Van parlementslid tot burgemeester of hoteldirecteur. Capaciteiten waren niet van belang. Wie zijn eigen identiteit in wilde leveren kon verzekerd zijn van een zorgeloze toekomst."
Burger Forum
'Havel naar het Kasteel' is de oproep op deze poster, die met de installatie van de voormalige dissident al op 31 december 1989
werkelijkheid werd (Designiq.eu) >
Het betoog sluit haarscherp aan op de constatering van Burger Forum, het platform van allerlei
uiteenlopende groeperingen, dat de motor werd achter de politieke omwenteling. "Het monopolie van
de communistische partij op het vervullen van alle belangrijke posten heeft geleid tot een
onrechtvaardig feodaal systeem, dat de gehele maatschappij verlamt'’, aldus de beweging op 26
november in de inleiding op het
programma van
zeven punten, waarvoor de regering inmiddels grotendeels door de knieën is gegaan. "Ons land is
terechtgekomen in een diepe morele, geestelijke, ecologische, sociale en politieke crisis. Bijna alle
mechanismen die noodzakelijk zijn om te reageren op veranderende omstandigheden zijn uitgeschakeld.
Het vanzelfsprekende principe dat wie de macht heeft tevens verantwoordelijk is, geldt al vele
decennia niet. Het feit dat de wettelijke, de uitvoerende en de juridische macht bijna exclusief in
handen zijn van de communistische partij ondermijnt defundamenten onder het wettelijk staatsbestel."
Eensgezindheid
Toen de internationale pers zich massaal naar Tsjechoslowakije spoedde, omdat de druk op de regering in Praag door de steeds omvangrijker demonstraties steeds verder toenam, was zij getuige van een ongekende manifestatie van eensgezindheid. De afkeer van het regiem bleek zò algemeen, dat iedereen de discipline op wist te brengen die noodzakelijk is om een zò massale demonstratie, op een plein van 800 bij 80 meter, zonder één incident te laten verlopen."Ik herkende mijn eigen volk niet", zegt Jan Nowak. "Nadat 21 jaar geleden de Praagse Lente in bloed werd gesmoord zijn de Tsjechoslowaken ontzettend gedeprimeerd geraakt. Onderling respect bestond niet meer. Vreugde en verdriet werden niet langer gedeeld. Er was een kille, gevoelloze maatschappij ontstaan met als stelregel: 'ieder voor zich en God voor ons allen'. Iedereen had alleen maar interesse voor zichzelf. Ook ik. Ik heb alleen maar aan mij en mijn gezin gedacht."
Propaganda
"De maatschappij was ook volstrekt schizofreen", constateert hij. "De regeringspropaganda wilde ons doen geloven dat wij in een paradijs woonden; dat de toestand voor de mensen in het Westen erbarmelijk was, met stakingen, werkloosheid en verdovende middelen, en dat alles wat uit de Sovjet-Unie kwam geweldig was. Onze pers liegt. We hebben daar een grap over: in de Tsjechoslowaakse kranten staan drie categorieën berichten: waarheden, halve waarheden en leugens. De sportuitslagen zijn waar, het weerbericht is een halve leugen en de rest is helemaal gelogen.""Iedereen die, zoals ik, in het buitenland is geweest, wist dat die propaganda onzin was. Maar er zijn veel mensen die niet in de gelegenheid zijn dat te ontdekken. De overheid bepaalde wat de Tsjechoslowaken mochten horen, zien en lezen. Tot eind vorige week wist men in grote delen van het land nog absoluut niet wat er in Praag aan de hand wass. Er zijn er die het nòg niet weten. In afgelegen gebieden zijn mensen in de trein gestapt naar de hoofdstad, om te kijken wat er waar was van de geruchten; wat hier toch allemaal gebeurde."
Reizen
Jan Nowak heeft het gevoel dat de overheid al een groot deel van de frustraties had kunnen voorkomen door een grotere reisvrijheid toe te staan. "Tot voor enige tijd moest je aan alle mogelijke voorwaarden voldoen om over de grens te kunnen gaan. De werkgever moest de reis goedkeuren en er moest een verplicht bedrag gewisseld worden voor westerse valuta. Als alles voor elkaar was maar - onzin natuurlijk - de kas van de bank was leeg, dan ging het feest niet door. Ook niet als je zei dat je dat geld helemaal niet nodig had - het was een bureaucratische plicht. Volwassen mensen, die mij niet kenden en die ik ook niet kende, konden besluiten of ik al dan niet weg mocht gaan."De frustraties daarover waren groot. "Bekend is een filosofisch verhaal, van een grootvader die met zijn kleinzoon paddestoelen gaat plukken in de buurt van de Duitse grens. Als het jongetje het prikkeldraad ziet, zegt hij: 'Opa, wie houden ze daarachter gevangen?". En dan zegt opa: 'Ons, mijn jongen'. Als je kunt reizen, dan voel je je vanzelf een beetje vrijer."
"Uit mijn kennissenkring zijn verschillende mensen geëmigreerd. Niet om economische redenen; ze hadden het hier goed. Ze hadden een behoorlijke maatschappelijke status, een goed inkomen en prima maatschappelijke betrekkingen. Maar ze konden het hier niet meer uithouden."
"Wij stonden ook op het punt om weg te gaan. Hoe, wisten we nog niet. Mijn vrouw en ik dachten er zelfs aan om te gaan scheiden en via een nieuw huwelijk met een buitenlander weer in het Westen bij elkaar te komen. We waren er nog niet helemaal uit - gelukkig, kan ik nu zeggen."
Respect
< ’Polen 10 jaar, Hongarije 10 maanden, DDR 10 weken, Tsjechoslowakije 10 dagen’. Tsjechoslowaakse betogers illustreren de snelheid van de Fluwelen Revolutie van 1989. (Year1989.pl)
Groot respect heeft Jan Nowak voor de studenten, die de draad oppakten die in 1968 werd doorgesneden. "Het was op 17 november hun geweldloze demonstratie, ter herdenking van een student die toen precies vijftig jaar eerder door de nazi's werd vermoord, die door de veiligheidsdienst bloedig uiteen werd geslagen. Zij staken de nek uit door vol te houden. Aan hen is de huidige overwinning te danken. Toen Jakes was afgetreden was ik ontzettend blij. Ik wilde naar ze toe gaan om ze te bedanken. Ik heb het niet gedaan, want ik schaamde me; aan mij hebben ze niets gehad."
Dat de snelle ontwikkelingen in het Oostblok voorla te danken zijn aan Sovjet-president Gorbatsjov, staat voor hem vast. "Zonder zijn politiek van glasnost en perestrojka had de Brezjnev-doctrine nog in alle hevigheid gegolden. De mensen in Polen, Hongarije, de DDR en Tsjechoslowakije hebben nu de vrijheid gegrepen waar ze al veertig jaar zo hevig naar hebben verlangd. Iedereen hier hoopt van harte dat Gorbatsjov zijn politiek zal kunnen blijven voortzetten. Wanneer hij ten val wordt gebracht kan dat rampzalige gevolgen krijgen."
"Er is één vraag die blijft. Hoeveel beter had Tsjechoslowakije er vandaag al voor gestaan wanneer de Praagse Lente had doorgezet? Wanneer de Sovjet-Unie ons toen al het recht had gegeven onze eigen toekomst te bepalen? Als gevolg van het smoren van de hervormingsbeweging is mijn land op de lijst van industriële naties in de wereld van de 8e naar d 40e plaats geduikeld. De economie is zò verstoord, dat we eerst op nog een verdere terugslag moeten rekenen voordat we op een betere toekomst mogen hopen."
Zie ook:
< Een 'communistische wandeling' is nu in Praag één van de manieren om terug te gaan naar de
tijd voor 1989 (YouTube). Het Museum van het communisme is ook interessant, maar heft een kapitalistische entreeprijs.- Václavské Náměstí Listopad 1989 (Wenceslasplein, november 1989; YouTube) Video begint met Tsjechoslowaakse volkslied (dat toen bestond uit het huidige Tsjechische en Slowaakse volkslied, dat aan elkaar werd gezongen) door twee zangers voor/door de onafzienbare menigte op het Wenceslasplein, die het V-teken maakt. Daarna volgen journaalbeelden van de installatie van de eerste Tsjechoslowaakse regering op 29 december 1989 onder leiding van president Vaclav Havel, met o.m. zijn opvolger Vaclav Klaus als minister van Financiën.
DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact
