Een ernstig zieke dwangarbeider wordt na zijn bevrijding door een verpleegster ondersteund. (Pentekening van
Henri Kemper, 5 maart 1945, Gemeentearchief Gendringen. Via Stichting Dwangarbeiders Apeldoorn) >Onder grote belangstelling is op 28 februari 2010 is in Megchelen, een grensdorp bij Ulft in de Achterhoek, een gedenkteken onthuld ter herinnering aan de opvang van dwangarbeiders in 1944-'45. Dankzij de grootschalige inzet van Ondergrondse en vrijwel de gehele bevolking van Megchelen was het gehele dorp ingeschakeld om de vaak doodzieke dwangarbeiders te helpen vluchten en te voorzien van broodnodige medische verzorging. De plechtigheid, op de kruising Julianaweg-P.G. Johanninkweg, vond plaats in een vliegende storm die gepaard ging met felle regenbuien. Eerder op de dag was - nog even in een zonnetje - aan de Melatenweg in Rees, op de plaats waar het dwangarbeiderskamp zich bevond, een informatiebord onthuld met bijzonderheden over de gruwelijke omstandigheden in het kamp, waar naar schatting in drie maanden ruim 260 mensen het leven lieten. Daarna wandelden een kleine honderd deelnemers 8,5 kilometer naar Megchelen, ter herinnering aan de vluchtweg die 65 jaar eerder door honderden dwangarbeiders, meestal met succes, werd afgelegd.
Honderden dwangarbeiders Rees danken leven
aan inzet bewoners
Megchelen verdient zijn standbeeld
Door ANDRÉ HORLINGS
Dat monument, een indrukwekkende bronsplastiek van de de Ulftse kunstenaar Piet Sluiter, is er uiteindelijk toch gekomen. Op 28 februari 2010 werd het onthuld, als onderdeel van een grensoverschrijdende herdenkingsdag waarbij eerst een informatiebord werd onthuld aan de Melatenweg in Rees, op de tot dan toe 'onvindbare' plaats waar het kamp zich 65 jaar eerder bevond, waarna een kleine honderd belangstellenden die nog goed ter been waren de 8,5 kilometer lange vluchtroute naar Megchelen te voet aflegden tijdens een 'Gedächtnisgang'. Andere deelnemers werden in busjes vervoerd.
< Enkele oud-dwangarbeiders onthullen het informatiebord op de tot dan toe 'onvindbare' plaats
aan de Melatenweg in Rees, waar zich 65 jaar geleden het Kamp Rees bevond. (Foto J. Assink))
Want dankzij de inspanningen van 'heel Megchelen' wisten zeshonderd dwangarbeiders te ontsnappen, waarvan driehonderd in één spectaculaire bevrijdingsactie. De Ondergrondse zorgde voor valse afkeuringsbewijzen, waarmee ze 'veilig' naar huis konden terugkeren. Bovendien werden in Megchelen en omgeving voor en na de bevrijding in totaal rond 2500 mannen in noodziekenhuizen opgeknapt.
De Apeldoorners waren in kampen rond Rees terechtgekomen na een razzia op 2 december 1944. Ze troffen er nog enkele duizenden landgenoten en Oost-Europese krijgsgevangenen, die er ondergebracht werden in in een droogloods van een dakpannenfabriek, met tochtgaten in de daken om het drogen te bevorderen, waardoor pakken sneeuw naar binnen waaiden. Er was geen sanitair, één slecht werkende pomp en geen licht. Het kamp werd streng bewaakt en tegen de bevolking zou zijn gezegd dat er 'terroristen' zaten.
De dwangarbeiders moesten tankwallen graven langs de Rijn, om de geallieerde opmars tegen te houden. Bijna niemand was gekleed op de ontberingen. De kleding die men aan had bood meestal geen weerstand tegen weer en wind, bescherming bij het slapen op de vette klei of de omstandigheden in de weilanden, waar men weer en wind moest trotseren tijdens de zware graafwerkzaamheden. De schoenen waren al gauw kletsnat en kapotgetrapt. Hygiëne ontbrak. Het rantsoen was minimaal. Vergrijpen werden zwaar bestraft, soms tot de dood erop volgde. 'De kampen Rees, Bienen en Empel waren nog slechter dan andere slechte plaatsen', concludeert Karel Volder in 'Van Riga tot Rheinfelden' (1996), het standaardwerk over dwangarbeid in de Tweede Wereldoorlog.
Megchelen
< Mies Neuhaus, een 36-jarige onderwijzeres die de
leiding had van het noodhospitaal van Megchelen en wier inzet door veel betrokkenen wordt geprezen, zou na
een lang ziekbed in 1947 aan leukemie overlijden. (Foto collectie W. Winands. Via Sichting Dwangarbeiders Apeldoorn)Midden december bereikten de eerste vluchtelingen Megchelen, een buurtschap vlak over de grens bij Gendringen; vervuild, verhongerd, uitgeput. Dat alarmeerde de broers Theo en Jan Venhorst, die de omgeving kenden als hun broekzak. Eind januari, begin februari kwam hun hulpactie op gang. Gedekt door het nachtelijk duister benaderden inwoners van Megchelen de door luizen, dysenterie en bevriezingsverschijnselen geteisterde dwangarbeiders om mee te gaan; soms over een ladder of anders dóór de sloot die de grens naar de vrijheid markeerde.
In Megchelen hielp iedereen mee. Massaal werd eten gekookt en kleding ingezameld, want veel mannen uit Rees hadden nog altijd de kleren aan waarin ze vertrokken waren. De zieken werden eerst opgevangen in het huis van Hein en Martha Snelling-Giezen en later in de dorpsschool, waar gemiddeld per dag 140 mannen werden behandeld. Het waren voor het grootste deel, aldus een oud-kampbewoner, 'mannen die dusdanig in hun kleding waren vervuild, dat zelfs een blinde met een verkouden neus op de loop zou gaan'. Ook in naburige dorpen als Gendringen, Ulft, Silvolde en Harreveld werden patiënten opgevangen.
Bevrijdingsactie
De meest spectaculaire bevrijdingsactie werd op 11 februari 1945 op gang gebracht door Theo Venhorst. Hij ontmoette twee koeriers, met post onderweg van kamp Rees naar kamp Bienen, en wist de mannen te overtuigen mee naar Megchelen te gaan. In de post werd een brief gevonden met de aankondiging dat kamp Bienen op 12 februari zou worden opgeheven. De 500 arbeiders, waarvan 200 Polen en Russen en 300 Nederlanders, zouden worden overgeplaatst naar Brunen bij Wesel. 'Parteigenosse' Rohleer kreeg opdracht om half vijf ' s ochtends de afmars voor te bereiden. Om exact vijf uur moesten de arbeiders afmarcheren.
Zeven voormalige dwangarbeiders rond de zojuist onthulde bronsplastiek in Megchelen, waarin kunstenaar
Piet Sluiter symbolisch de hulp heeft vastgelegd van de bevolking aan de ontredderde manneen na hun
vlucht uit Kamp Rees (Foto M.Bruens jr.) >
Parteigenosse Rohleer wist die ochtend nog van niets, omdat de brief niet was aangekomen, maar hij kreeg wel te horen dat hij voor een hele dag proviand moest zorgen. Toen hij terugkwam waren alle Hollandse vogels gevlogen. Al vroeg in de ochtend was Venhorst, gecamoufleerd als kamparbeider, het kamp Bienen binnengedrongen. Zonder dat de SA-bewakers het merkten wist hij, gedekt door de diepe duisternis, de 300 Nederlandse mannen in kleine groepen uit het kamp te laten vertrekken. Op afgesproken plaatsen werd weer verzameld. Begeleid door andere vrijwilligers bereikten ze het noodhospitaal van Megchelen.
247 doden
In augustus 1947 werd vastgesteld dat tijdens de drie maanden van het bestaan van Kamp Rees 247 Nederlanders om het leven waren gekomen. Van hen kwamen er 36 uit Apeldoorn. De executies rond de razzia's, de beschieting van een trein met gedeporteerden, de verschrikkingen van Rees en ook nog een brand in een slaapzaal kostte in totaal 79 Apeldoornse mannen het leven. Hoeveel mannen het leven dankten aan de onvermoeibare inzet van de inwoners van Megchelen is onbekend, maar het moeten er honderden zijn.'Het verhaal van Megchelen is een relaas van zelfopoffering' aldus de Nieuwe Apeldoornsche Courant in 1948. 'De Megchelaars maken zich er niet zo druk over. Zij hebben andere zorgen. Hun dorpje werd (tijdens de bevrijding op 23 maart) in de strijd van man tegen man voor tachtig procent verwoest.'
Zie ook:
- Stichting Dwangarbeiders Apeldoorn 1940-1945
- Onthulling infobord te Rees en monument te Megchelen (Stichting
Dwangarbeiders Apeldoorn)
- Het
verhaal van Louis Venhorst (Stichting Dwangarbeiders Apeldoorn)
- Louis Venhorst:
De
bevrijding van Megchelen (Stichting Dwangarbeiders Apeldoorn)
- Arend
Jan Disberg: De verzwegen deportatie (2e druk, 2005).
Achtergronden en meer dan honderd persoonlijke verhalen van
ex-dwangarbeiders, naastbestaanden en andere getuigen.
- Dick Verkijk: De Sinterklaasrazzia
van 1944 (2004). Journalist Dick
Verkijk vertelt hoe zijn vader in Haarlem werd opgepakt om uiteindelijk in kamp
Rees terecht te komen. Het boek bevat veel documentatie. De website is in het Engels.
DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact
