Episode in de strip waarin Sosabowski zich realiseert dat zijn troepen zonder veerpont opgesloten zitten.
Laatste deel in trilogie over verloren Slag
Kansloze Poolse missie bij Arnhem als beeldverhaal
Door ANDRÉ HORLINGS
De Poolse adelaar (die tijdens het communisme zijn kroon verloor) >(26 september 2013) Het was een verzetsdaad. Om te vookomen dat zijn gierpont over de Rijn, tussen Driel en de Westerbouwing bij Oosterbeek, in Duitse handen zou vallen, kapte veerman Peter Hensen in de avond van 20 september 1944 de kabels. De pont dreef weg met de stoom. Hensen kon niet weten dat zijn Drielse Veer een essentiële schakel vormde in de Slag om Arnhem, die nog steeds in volle gang was.
Het strijdplan om de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade van generaal-majoor Stanislaw Sosabowski ten zuiden van de Rijn te laten landen om de Britse troepen aan de overkant van de rivier te versterken was in Londen haastig ontwikkeld . De Polen moesten naar de overkant met.... het Drielse veer.
Ze hadden er die avond trouwens al moeten zijn, maar de vliegtuigen waren door mist aan de grond gebleven. Pas op 21 september, vijf dagen nadat de Slag begonnen was, landden de Poolse troepen ten oosten van het eeuwenoude Betuwse dorp Driel, dat tot dan toe grotendeels voor oorlogsgeweld gespaard was gebleven.
De Polen van Driel
De 'Polen van Driel' spelen een hoofdrol in het laatste deel van de trilogie van het 'historisch beeldverhaal' van de Slag om Arnhem, Adelaar en Pegasus. De Poolse 'adelaar' staat voor het Poolse aandeel; Pegasus heet de spectaculaire ontsnapping van Britse troepen over de Rijn na de verloren slag. Eerder verschenen 'De Brug', waarin de strijd om de (latere) John Frostbrug in Arnhem centraal stond en 'Hotel Hartenstein', het Britse hoofdkwartier dat met zoveel tegenslagen werd geconfronteerd (slechte radioverbindingen, onverwacht grote Duitse tegenstand, een opperbevelhebber - generaal-majoor Urquhart - die dertig uur zoek was, het uitblijven van versterkingen). Toen de Polen nog uit Engeland moesten vertrekken was daar de kans op een noodlottige afloop al duidelijk:
It seems like the men at the bridge have not been able to hold out. General Urquhart is stick in Oosterbeek and in desperate need of reinforcements! Yourt troops are still to be dropped south of the Rhine! But now you'll cross at the Driel ferry!De tekst komt uit het beeldverhaal, waar iedereen zijn eigen taal spreekt, wat voor het overgrote deel van de doelgroep geen probleem zal zijn. Om het niet te ingewikkeld te maken spreken de Polen meestal Nederlands, behalve wanneer met de Britten.
Soms is het verhaal te fragmentarisch; dat kan niet anders op de beschikbare 44 pagina's, soms is de volgrde wat chaotisch. Het nodigt wel uit - zoals ik ook deed voor dit verhaal - er af en toe achtergrondinformatie bij na te slaan. In elk geval is tekeaar Hennie Vaessen er in geslaagd het onvermijdelijke geweld zonder sensatie in beeld te brengen.
Kaart in het beeldverhaal met de posities van de Polen en de Britse troepen van Urquhart.
Poolse tragedie
Het Poolse aandeel in de Slag om Arnhem is altijd ondergesneeuwd geweest. De Poolse troepen die tijdens de oorlog in Engeland terecht waren gekomen trainden ook niet voor de bevrijding van Europa in het algemeen, maar vooral van hun eigen vaderland. Maar ze werden niet ingezet toen op 1 augustus 1944 de Opstand van Warschau uitbrak (niet te verwarren met de opstand in het getto van Warschau, een jaar eerder). De opstand duurde tot 2 oktober. Aan Poolse kant sneuvelden 18.000 opstandelingen en er kwamen minstens 150.000 burgers om, deels door massa-executies door de nazi's. Er kwamen 17.000 Duitse soldaten om het leven. Na afloop was Warschau voor 85 procent verwoest.Tijdens de opstand werd het de Polen overduidelijk dat ze absoluut alleen stonden. De opmars van de Russen uit het oosten, die in de voorgaande maanden grote vorderingen hadden gemaakt, stopte abrupt in de buitenwijken van Warschau. Stalin was tot de conclusie gekomen dat de Armia Krajowa, het Poolse verzetsleger dat bestond uit voormalige militairen, een voorkeur had voor een nieuwe pro-westerse Poolse regering en besloot dat Polen en Duitsers elkaar maar wederzijds moesten afslachten. Ook was gerekend op de Poolse Parachutistenbrigade in Engeland, die immers speciaal was opgericht om Polen te bevrijden, maar het bleef bij ruim 200 bevoorradingsvuchten van RAF en Poolse luchtmacht, waarbij 34 vliegtuigen verloren gingen.
Dat is de achtergrond van het verhaal op de eerste pagina's in deel 3, dat zich afspeelt in de riolen van Warschau. De strijders concluderen: 'De Sovjets laten de zonen van Warszawa gewoon stikken'; 'De Britten laten ons ook barsten. Onze landgenoten in Engeland zijn onze enige hoop' en 'Alleen general Sosabowski kan ons komen redden'. In het verhaal blijkt het een boze droom van Sosabowski zelf, maar waarom? Het was de werkelijkheid!
En terwijl de Opstand van Warschau nog steeds aan de gang was kreeg de generaal een heel andere opdracht:
We'll need your soldiers very soon. We are planning an airborne operation on the western front'.
Veer verdwenen
In het stripverhaal, op 21 september, 17.15 uur, landen de eerste Poolse troepen. Een verkenningspatroulle krijgt als eerste opdracht: ga naar het Drielse veer en roep onmiddellijk generaal Urquhart op. Dat blijkt niet zo gemakkelijk. De Drielse bevolking loopt uit, begroet de parachutisten uitbundig als bevrijders en is stomverbaasd als die geen Engels spreken. Dat het nog oorlog is blijkt vrijwel onmiddellijk, als overal - 'KABOO', 'BWAM' - granaten inslaan. En dan blijkt ook nog het veer verdwenen....
Generaal Sosabowski en veerman Peter Hensen op het Drielse veer in 1949, toen de Poolse generaal voor het eerst na de Slag weer in Nederland was. Met handtekening. (Foto in 'De Polen van Driel' van George F. Cholewczynski) >
In het stripverhaal - noodzakelijk beperkt tot 44 pagina's - worden de gebeurtenissen fragmentartisch weergegeven, maar duidelijk genoeg om de hoofdlijnen te kunnen volgen. Een Britse soldaat zwemt de Rijn over met een dringend verzoek om versterking. Er is groeiende ergernis bij de Amerikanen in Groesbeek, dat de missie van Sosabowski kennelijk niets oplevert: They shall have to try harder.. Het wordt een beetje ingewikkeld als flash backs worden gebruikt: de vorige dag inspecteert Sosabowski zijn troepen op een oude damesfiets en rijdt een Britse tank door de mijnenvelden met de uitnodiging voor een conferentie in Valburg. Die vindt plaats op 24 september.
Het blijkt dat op die vergadering de oversteek van de Rijn van twee bataljons besproken wordt: de 4th Dorsets en de 1st Polish. Met het Drielse veer....! Sosabowski tekent protest aan (in de strip constateert hij dat zijn troepen worden verdeeld en stelt hij dat niet een bataljon maar een hele divisie moet worden verplaatst - het ontbreken van het veer blijft onvermeld - maar de vergadering wordt abrupt afgekapt).Voordat de oversteek van de Dorsets begint vallen hun boten in Duitse handen, op de Westerbouwing aan de overkant steken de Duitsers lichtkogels af en de mannen op de Rijn worden door hun kogels afgeslacht. Het plan mislukt totaal. Urquhart concludeert op 25 september dat alleen nog een algehele terugtocht mogelijk is.
Daarna rest voor de Polen alleen nog de mogelijkheid van assistentie bij Operation BerlinOperatie Berlin, de terugtocht van 2200 Britse soldaten over de Nederrijn. In oktober werden nog duizenden soldaten teruggehaald in Operatie Pegasus I, die schematisch in beeld wordt gebracht. Pegasus II, in november, mislukte. Daarna rest voor de Polen alleen nog de mogelijkheid van assistentie bij Operatie Berlin, de terugtocht van 2200 Britse soldaten over de Nederrijn. In oktober werden nog duizenden soldaten teruggehaald in Operatie Pegasus I, die schematisch in beeld wordt gebracht. Pegasus II, in november, mislukte.
Ook is er aandacht voor het feit dat Arnhem en omgeving na de Slag tot Sperrgebiet werd verklaard en dat 100.000 mensen moesten worden geëvavueerd. Twee pagina's 'statstieken' maken de tol van de Slag duidelijk: 1500 geallieerde en 1600 Duitse doden, terwijl 500 burgers stierven door oorlogsgeweld. En Arnhem en vele dorpen aan de Veluwezoom zijn herschapen tot een chaos.
De brief waarin de overplaatsing van Sosabowski wordt aangekondigd nog in de machine.
De inzet van Sosabowski werd niet op prijs gesteld. Hij verloor de leiding over de Poolse parachitistenbrigade en werd overgeplaatst. De Britse legerleiding vond hem'moeilijk en onhandelbaar'.
Dit verhaal werd op 26 september 2013 gepubliceerd op Historiek.net.
DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact
