Verdriet bij een portret van 'Vadertje Stalin' (Foto: Andere Tijden)

Koude Oorlog woedt in brochure na dood Sovjet-leider

De Waarheid over Stalin

Door ANDRÉ HORLINGS

(7 maart 2013) Zestig jaar geleden overleed Josef Wissarionowitsj Stalin. Op 5 maart 1953 maakte Radio Moskou bekend dat 'het hart van de strijdmakker en geniale opvolger van Lenin niet meer klopte', en stortte daarmee de communistische familie in diepe droefenis. Dat bracht Andere Tijden in 2003 in herinnering.

"Van het rouwbeklag in de straten van Moskou bestaan indringende filmbeelden. Daarop zijn hordes Moskovieten te zien, die zich naar Dom Sojoez, het Huis van de Raden, spoeden. In het gebouw, ook wel de Zuilenzaal genoemd, ligt hun dode leider opgebaard en nog één keer mogen zij aan hem voorbij trekken. ‘Onophoudelijk stroomt de levende rivier van volksliefde en volksrouw’, luidt het bijbehorende Russische commentaar."

De rouwende menigte in Moskou op weg naar het Huis van de Zuiilen,
waar Stalin opgebaard ligt. (Foto: Andere Tijden)

Andere Tijden voegde er de waarschuwing aan toe niet alle beelden te vertrouwen, want "in werkelijkheid ging achter de getoonde volksliefde en volksrouw een gruwelijk drama verborgen, met vermoedelijk een paar duizend doden." Die werden in de menigte onder de voet gelopen; een drama dat vooralsnog buiten de publiciteit werd gehouden, maar dat in het niets valt vergeleken bij de miljoenen slachtoffers die (later) aan de levende Stalin werden toegeschreven.

Josef Stalin. Dat was de leider van de Sovjet-Unie die, net als West-Europa, door Nazi-Duitsland onder de voet was gelopen. Gezamenlijk hadden Oost en West de Duitsers teruggedreven en in 1945 in een geallieerde overwinning vernietigend verslagen. Maar al gauw daarna waren er barsten in de samenwerking gekomen. Het door de Sovjet-Unie bezette Oost-Europa veranderde in een reeks communistische 'satellietstaten'. Het Historisch Nieuwsblad stelt in zijn laatste nummer dat 'de inlijving van Oost-Europa' zorgvuldig was voorbereid door KGB en Sovjet-Unie.

De Koude Oorlog was begonnen; een periode in de tweede helft van de 20e eeuwvan gewapende vrede tussen de communistische en de kapitalistische wereld. In Nederland brokkelde de sympathie voor communistische verzetshelden af en kwam een emigratiegolf op gang, met als één van de beweegredenen dat men geen nieuwe oorlog mee wilde maken. Toen Stalin stierf kwam er een einde aan het leven van een deels vurig bewonderde, maar door de rest ook zeer gevreesde dictator.

De Waarheid

De dood van 'kameraad J.W. Stalin' in het communistische dagblad De Waarheid (Illustratie Persmuseum) >

De lezers van het communistische dagblad De Waarheid werden op 5 maart 1953 duidelijk voorbereid op de dood van de leider van hun beweging. Jelle Brandts Cortius citeerde, in een verhaal over de dood van dictators in Trouw:

"Onder de kop ’J.W. Stalin ernstig ziek’ staat een minutieus bulletin de verslechterende gezondheidstoestand van 'kameraad Stalin’ vermeld. Zo kunnen de Waarheid-lezers onder meer de volgende gegevens vernemen: ’Ademhalings-frequentie tot 36 per minuut, ademhalings-rhytme onregelmatig met periodieke lange pauzen. Versnelling van de polsslag tot 120 per minuut, volledig onregelmatig; bloeddruk maximum 220, minimum 120. Temperatuur 38,2’."

Op 6 maart, in een extra editie, komt het slechte nieuws:

Het hart van de strijdmakker en geniale voortzetter van de zaak van Lenin, van de wijze leider en leermeester van de Communistische Partij en het Sovjetvolk, Josef Wissarionovitsj Stalin, heeft opgehouden te slaan. De zin komt uit een verklaring van het Centraal Comité van de CPSU, die de gehele voorpagina inneemt, samen met een portret van Stalin. De pagina is afgedrukt met een dikke rouwrand. Binnenin volgt een necrologie, van ’het toonbeeld van verheven ziele-adel en onblusbare energie', die natuurlijk voornamelijk gaat over de triomfen tijdens Stalins leven.

Levensbeschrijving

Het overlijden van Stalin was voor de redactie van De Waarheid, of het Dagelijks Bestuur van de CPN (of allebei, dat is niet duidelijk), aanleiding om een brochure van 32 pagina's te verspreiden, 'Korte levensbeschrijving van J.W. Stalin', prijs 10 cent. De inhoud omvat een kritiekloze kijk op Kameraad Stalin, de communistische versie van geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en van de overtuiging dat 'de imperialisten en fascisten zich voorbereiden op nieuwe oorlogen'. Dat blijkt ook uit de 'Oproep van het Dagelijks Bestuur van de CPN' aan het eind van de brochure, 'aan alle Nederlandse mannen, vrouwen en jeugdigen uit het werkende volk':

Stalin is gestorven. De grootste aanvoerder, die de internationale arbeidersbeweging in onze tijd heeft voortgebracht, heeft ons verlaten.
Stalin ging van ons heen, nu het socialisme tot een enorme kracht is uitgegroeid, nu aan zijn hoofd de Sowjet-Unie staat, die onder de leiding van Lenin en Stalin tot het onneembare bolwerk van de nieuwe socialistische gemeenschap is geworden.
Het heengaan van kameraad Stalin wordt des te smartelijker gevoeld, nu de imperialisten en facisten zich sinds jaar en dag voorbereiden op nieuwe oorlogen, nu de Amerikaanse milliardairs en al hun knechten in Europa en Azië openlijk op een herhaling van de kruistocht van Hitler aansturen.

Hagiografie

'Korte levensbeschrijving van J.W. Stalin', brochure van CPN en De Waarheid in maart 1953 >

De 'korte levensbeschrijving' van kameraad Stalin is een hagiografie. Het Grieks-orthodoxe seminarium dat hij vanaf zijn 9e jaar bezocht bleek een 'kweekplaats van allerlei vrijheidsideeën'. In 1898 sloot hij zich aan bij de Russische Sociaal-Democratische Arbeiders Partij en hij werd lid van een marxistische studiekring. Stalin bleek minstens 500 boekenpagina's per dag te lezen.

Toen Karl Marx 'Het Kapitaal' publiceerde kon hij het boek alleen lenen bij een antiquair die in brochures handelde. "De leenprijs was hoog. Onze kring bracht het geld letterlijk met centen bij elkaar." De groep wachtte drie dagen te lang met de teruggave, maar toen zag de eigenaar "dat Het Kapitaal onteigend was! We hadden 'Het Kapitaal' tot de laatste regel overgeschreven."

Stalin kwam voortdurend in conflict met de tsaristische autoriteiten, wat onder meer in 1910 leide tot arrestatie en verbanning, naar Wologda. In maart 1917 kwam hij vrij, en dat intussen de Februarirevolutie plaatsvond kon daardoor in de brochure handig worden verzwegen. Want toen 'begon de grote epische periode in zijn leven, die gekenmerkt wordt door de voorbereiding van de October-revolutie'.

Talrijk zijn de documenten, die de reusachtige betekenis van Stalins werk voor het redden van de revolutie aangeven. Zelf omschrijft hij dit eenmaal, in 1919, op de volgende kernachtige wijze: "Men vormt mij om tot specialist in het reinigen van de paardenstallen van het departement van oorlog".

Vijanden

Maar er lagen ook talloze vijanden op de loer, die de hervormingen van Stalin, Sovjetleider na de dood van Lenin (1924) , wilden blokkeren.

De hoop van de vijanden van het socialisme was gevestigd op Trotski, op Zinowjew en Kamenew. Terwijl Zinowjew en Kamenew verkondigden, dat de Sowjet-Unie een agrarisch land moest blijven, wist Stalin op het XIVde Congres (1925) een nieuwe grote overwinning te behalen, toen de Partij besloot het land van een agrarisch tot een industrieel land om te vormen. (...) In die jaren werd de grondslag gelegd voor de succesvolle verdediging tegen de aanval van het Hitler-fascisme, welke met een volledige nederlaag der Nazi-legers eindigde.

Stachanow

De modelarbeider Aleksej Sacharov moest de arbeiders in de Sovjet-Unie inspireren keihard te werken >

Opmerkelijk in de brochure is de aandacht voor Stachanow, een onbekende mijnwerker uit het Donetz-gebied, die een uitzonderlijke productiviteit wist te behalen; de ideale arbeider: hardwerkend en zwijgzaam.

Stachanow was een nieuw type arbeider. Hij had zich onderscheiden in de wedijver om de verhoging van de productie. Maar dat was niets bijzonders. Er waren toen in de Sowjet-Unie honderdduizenden van deze helden, die in het zweet huns aanschijns en met ongekende geestdrift zegevierend uit de wedstrijd om verhoging van de productie te voorschijn kwam. Het bijzondere aan Stachanow was, dat hij een nieuiwe arbeidsmethode uitvond, gegrondvest op een hogere techniek. En daar ging het om.

Later bleek dat Stachanov een product was van de propagandamachine, maar volgens de brocure breidde de Stacharov-beweging zich "als een stormwind over het land uit. Heel het volk begon opnieuw te leren. De omvang van deze beweging van een ongekend arbeidersenthousiasme is slechts door één ding te verklaren: de arbeiders wisten dat zij voor zichzelf werkten. De vruichten van hun werk kwamen niet in de brandkast van een groep uitbuiters terecht. Zij werden zelf welvarend."

Molotov-Ribbentrop-pact

Uiteraard had Stalin de bedoelingen van Hitler uitstekend in de gaten toen die in 1939 zijn München-politiek begon: Engeland en Frankrijk probeerden de Sovjet-Unie in een anti-Duits pact te betrekken, terwijl 'de fascistische Poolse regering' ingeval een Duitse aanval de doortocht van Sovjet-troepen naar het Westen weigerde, 'waardoor elke militaire hulp illusoir werd'.

Daarop sloot de Sowjet-regering het niet-aanvalsverdrag met Duitsland. Het plan, om Hitler-Duitsland als 'gendarme' van het Westerse imperialisme tegen de Sowjet-Unie te gebruiken mislukte, dankzij de waakzaamheid van Stalin en zjn medewerkers. De Westelijke mogendheden werden gedwongen met de Sowjet-Unie tegen Hitler te vechten, zoals het latere verloop van de geschiedenis bewees.

De successen van de Duitse Blitzkrieg tegen de Sovjet-Unie, die de Duitse troepen in 1941 voor de stadsgrenzen van Leningrad, Moskou en Staingrad bracht, werden toegeschreven aan het feit dat een 'tweede front' ontbrak. Dat kwam pas in 1944, met D-Day; de invasie in Normandië.

Daarna bevrijdden de Sowjet-legers ook de volkeren van Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Joegoslavië, Roemenië, Bulgarije en Albanië. Deze volkeren konden toen hun lot in eigen hand nemen". Dat viel niet mee. "Joegoslavië trof het ongeluk in handen van een troep verraders onder Tito te vallen en voert nu een moeilijke strijd tegen het fascistische Tito-regiem.

Man van vrede

Volgens de brocure heeft Stalin bewezen een 'man van de vrede' te zijn, door telkens initiatieven te nemen om de wereldvrede te verbeteren. In zijn laatste toespraak tot het XIXe Congres van de comunistische partij van de Sovjet-Unie hield hij zijn partijgenoten elders voor:

U zult de banier van nationale onafhankelijkheid en de nationale souvereiniteit omhoog moeten heffen en vooraan moeten dragen, indien u de leidende kracht van de natie wilt worden. Er is niemand anders om het te verheffen'.

Van het terreurregiem dat hij achterliet was op dat moment nog maar weinig bekend. De onthullingen in bijvoorbeeld het boek Ik verkoos de vrijheid van overloper Viktor Kravchenko, dat in het Westen tot de bestsellers behoorde, werd tot kwaadwillige anti-communistische propaganda bestempeld. De geheime rede in 1956 van zijn opvolger Nikita Chroestsjov, met onthullingen over de misdadigheid van Stalin, stuitte aanvankelijk op ongeloof. Maar de herdenking van de 60e verjaardag van zijn dood maakte duidelijk dat veel Sovjet-burgers weer positief zijn over Vadertje Stalin, al was het alleen maar doordat het politieke en economische klimaat van 2013 zoveel onzekerheden kent.

Sovjet-propagandafilmpje over de fantastische productiviteit van mijnwerker Stachanov en het voorbeeld dat hij daardoor is voor de arbeidersklasse.