'Ach, Belgrado wordt elke vijftig jaar platgebombardeerd'
De nederlagen van Slobodan Milosevic
Door ANDRÉ HORLINGS
(5 juni 1999) Nog maar acht jaar geleden was Joegoslavië een groot land aan de Adriatische Zee, begrensd door Oostenrijk, Oost-Europa en Griekenland. Er woonden Joegoslaven
en die spraken Serbo-Kroatisch. Nu is het gebied uiteengevallen in vijf verschillende landen: Slovenië, Kroatië, Bosnië, (Klein-)Joegoslavië en Macedonië en onderscheiden we (onder meer) Slovenen, Kroaten, Serviërs, Macedoniërs, Bosnische Kroaten, Bosnische Serviërs, moslems en Albanese Kosovaren. Ze spreken Servisch, Kroatisch en nog een reeks andere talen. In een schijnbaar oneindige reeks van burgeroorlogen zijn honderdduizenden slachtoffers gevallen en raakten meer dan anderhalf miljoen mensen ontheemd. NAVO-bombardementen richtten in de afgelopen maanden voor miljarden guldens schade aan in Servië, Montenegro, Kosovo en Vojvodina. Naar schatting een miljoen Kosovaren werden door de Serviërs 'etnisch gezuiverd' en vluchtten naar Albanië en Macedonië.
Kaart van Kroatië (Atlas.mapzones.com) >
In mei 1991 zinderden de spanningen al voelbaar door toeristisch Joegoslavië.
Slovenië had zijn afscheiding al aangekondigd en Servië toonde zich vastbesloten
te strijden voor 'het behoud van de Joegoslavische eenheid'.
Op vele heuvels in Kroatië wapperde fier het rood-wit-blauw, met het Kroatische
rood-wit geblokte wapen. Op de Jadranska Magistrale, de 1035 kilometer lange
kronkelende kustweg, waar het normaal rond die tijd al gezellig druk is, reed nu
nauwelijks verkeer. In Montenegro schreven Duitse toeristen de problemen aan de
pers toe, die steeds maar incidenten opklopte. In Borovo Selo, een vooral door Serviërs
bevolkt dorp in de Kroatische Knin, vielen 17 doden in wat 'het ernstigste incident na de Tweede Wereldoorlog' werd genoemd.
Op straat in de Servische hoofdstad Belgrado werden kaarten verkocht van een toekomstig 'Groot-Servië'. Voor het parlementsgebouw vonden grimmige demonstraties plaats van monarchisten en Cetniks; oud-strijders, die dood en verderf afriepen over hun tegenstanders en tijdens spreekkoren het Servische strijdtteken in de lucht priemden: duim, wijs- en middelvinger. Een Servische gids vertelde uitvoerig over de onbetrouwbaarheid van de Kroaten, Kosovo als Servische bakermat en de betekenis van 'SSSS' (CCCC in cyrillisch schrift) in de Servische wapenspreuk: 'Alleen eenheid redt de Serviërs'. Op de puur hypothetische vraag of hij niet bang was dat de spanningen tot oorlog zouden kunnen leiden had hij een laconiek antwoord: ,,Ach, Belgrado wordt nu eenmaal elke vijftig jaar platgebombardeerd.''
'Koninkrijk van Serven, Kroaten en Slovenen'
Toen de kaart van Europa na de Eerste Wereldoorlog opnieuw werd getekend ontstond Joegoslavië als 'Koninkrijk van Serven, Kroaten en Slovenen'. In de Tweede Wereldoorlog ontlaadden de spanningen zich in een nietsontziende strijd tussen de verschillende volkeren. Kroatië scheidde zich maar al te gemakkelijk af in een Duitse vazalstaat en Italië breidde Albanië uit met Kosovo. Volgens officieuze schattingen kostte de oorlog tussen de 30.000 en 1,5 miljoen mensen het leven; twee wel bijzonder onwaarschijnlijke extremen, die in de propagandaoorlog tussen Serviërs en Kroaten echter met het grootste gemak worden aangehaald.De wedergeboorte van Joegoslavië in 1945 was een wonder. De onomstreden 'vader des vaderlands' Josip Broz Tito herstelde de eenheid met harde hand. In 1974 verleende hij de Servische provincies Kosovo en Vojvodina, waar resp. 90 procent Albanezen en 27 procent Hongaren woonden, autonomie. Ze werden in feite zelfstandig, zonder het recht zich af te scheiden.
Slobodan Milosevic
De spanningen in Kosovo in juni 1999 (German KFOR Field Hospital) >
De Joegoslavische president Slobodan Milosevic dankt zijn politieke opkomst aan de Servische frustraties over de autonomie van Kosovo, het 'hart van Servië'. Daar, bij de Slag op het Merelveld in 1389, werden de Serviërs vernietigend verslagen door de Turken. Ruim vierhonderd jaar maakten die er de dienst uit, tot de Serviërs in 1804 de eerste brokjes uit het Ottomaanse rijk knabbelden. Het bericht dat in Kosovo een Servische vrouw door een Albanees was aangerand gooide de knuppel in het hoenderhok. Een stroom van anti-Albanese demonstraties volgde. Negen jaar na de dood van Tito, in 1989, bracht de 600-jarige herdenking van de Slag op het Merelveld meer dan een miljoen woedende Serviërs op de been. Milosevic luisterde naar de wil van het volk en schafte de autonome status van Kosovo af. De Albanese ambtenaren werden door Serviërs vervangen, inclusief het politie-apparaat.
Honderdduizenden Kosovaren werden behalve werkloos ook rechteloos.
Uit angst voor het ontketende Servische nationalisme zochten Slovenië en Kroatië hun heil in eigen nationale aspiraties: zelfstandigheid. Onder het motto van 'het bewaren van de Joegoslavische eenheid' probeerde het Joegoslavische volksleger (onder Servisch opperbevel) in juni de Sloveense onafhankelijkheid met geweld te voorkomen, maar die 'oorlog' duurde slechts vijf dagen. Het was de eerste nederlaag voor Slobodan Milosevic.
Burgeroorlog
Wel braken in Kroatië gevechten uit tussen Kroaten en Kroatische Serviërs, die er in historische tijden door Habsburgse heersers als grenstroepen waren ingezet. Het versterkte de Kroatische roep om het Sloveense voorbeeld te volgen. Duitsland nam in december 1991 binnen de Europese Gemeenschap het voortouw met de belofte een zelfstandig Kroatië te zullen erkennen; een historische blunder die door de Serviërs werd uitgelegd als de wederopstanding van de fascistische vazalstaat uit de oorlog.De contouren van een Groot-Servië tekenden zich af. Opstandige Kroatische Serviërs namen de Krajina in Zuid-Kroatië in hun bezit. Het Joegoslavische leger veroverde Slavonië, waar de stad Vukovar nagenoeg in puin geschoten werd. In het Servische gedeelte van Bosnië-Hercegovina werd de 'Republik Srpska' gesticht.
De onafhankelijkheid van Bosnië veroorzaakte een burgeroorlog tussen alle drie de bevolkingsgroepen die er woonden: Serviërs, Kroaten en moslems. Ex-Joegoslavië werd een vluchtelingenfabriek. De hoofdstad Sarajevo werd jarenlang het symbool voor de uitzichtsloze strijd, inclusief een 'Snipers Alley' waar Servische sluipschutters schoten op alles wat bewoog en de lijken van een Kroatisch-Servisch een paar dagen op straat bleven liggen omdat niemand ze weg durfde te halen. Bommen sloegen in op een drukbezochte markt. Onder het oog van tv-camera's uit de hele wereld begaf de monumentale brug van de moslemstad Mostar het bij stukje en beetje onder Kroatisch vuur. In maart 1994 tekenden Kroaten en Bosniërs de vrede.
Srebrenica als dieptepunt
< Nabij Srebrenica in 2008 opgegraven lijken (Srebrenica Genocide Blog)
In mei 1995 lanceerde het Kroatische leger een offensief tegen de Serviërs in West-Slavonië; in augustus gevolgd door een invasie van de Krajina. In enkele dagen werden de Serviërs er op de knieën gedwongen. Alleen Oost-Slavonië bleef nog in Servische handen. Het was de tweede militaire nederlaag voor Slobodan Milosevic. Hij leidde tot een vluchtelingenstroom van 250.000 Kroatische Serviërs richting Servië, Zij hadden er geen zin in om op hun voormalige geboortegrond 'bijltjesdag' af te wachten.De burgeroorlog in Bosnië beleefde een historisch dieptepunt in juli 1995. Bosnische Serviërs vielen toen in de republiek Srpska de moslem-enclave Srebrenica binnen die door de Verenigde Naties was uitgeroepen tot 'veilige haven' en onder bescherming stond van Nederlandse troepen. Onder hun ogen werden de mannen van de vrouwen gescheiden en door de troepen van generaal Mladic afgevoerd om nooit meer terug te komen. 'Srebrenica' wordt gezien als de grootste schandvlek van het bloedige drama van ex-Joegoslavië.
De uitzichtsloze burgeroorlog vond in december van dat jaar toch nog een onverwacht einde, toen de internationale diplomatie de pyromanen inschakelde om de brand te helpen blussen. President Slobodan Milosevic van Servië zette samen met zijn collega's Tudjman van Kroatië en Izetbegovic van Bosnië in Parijs hun handtekening onder de 'Dayton-akkoorden', die het Balkandrama moesten beëindigen met een alomvattende vrede.
Een internationaal gezochte oorlogsmisdadiger
Maar het woord 'Kosovo' kwam in dat verdrag niet voor. Servië beschouwde de problemen in de provincie als een interne aangelegenheid. De internationale gemeenschap had geen zin om de nek uit te steken met het risico het er bestaande streven naar zelfstandigheid of aansluiting bij Albanië te bevorderen. De discriminatie en vervolging van de Albanese bevolkingsgroep ging onverminderd door. Elk protest daartegen werd door de Serviërs uitgelegd als een nieuw bewijs voor terrorisme of separatisme.Moord en geweld waren aan de orde van de dag. Voortdurend ontstonden nieuwe vluchtelingenstromen. De populariteit van het Kosovo Bevrijdingsleger (UCK) groeide. Het uitzichtsloze streven naar het herwinnen van de autonomie werd langzamerhand ingeruild voor het besef dat een voortbestaan onder Servische hegemonie onwenselijk was.
Onder internationale pressie kwamen in februari van dit jaar de Rambouillet-akkoorden tot stand, met als kernpunt het herstel van de Kosovaarse autonomie en het stationeren van een NAVO-vredesmacht om de veiligheid van de bevolking te garanderen. Maar het plan was onaanvaardbaar voor Slobodan Milosevic. Ook toen steeds duidelijk werd dat de NAVO langzamerhand geen ander alternatief meer zag dan bombardementen.
Zelfs toen hij na 73 dagen alsnog zwichtte en het Joegoslavische parlement instemde met de vredesvoorwaarden van de Russische en Finse onderhandelaars Tsjernomyrdin en Ahtisaari overheerste de scepcis. Te vaak probeerde de Joegoslavische president de internationale gemeenschap te paaien met vage beloften. En de vraag of de miljoen gevluchte Albanezen inderdaad naar huis terug willen is maar al te zeer afhankelijk van hun vertrouwen in de vredesmacht en het voortgaande Servische bestuur.
Onmiskenbaar heeft Slobodan Milosevic opnieuw een nederlaag geleden. Hij is een paria geworden; een internationaal gezochte oorlogsmisdadiger die nergens in de wereld nog op steun kan rekenen; zelfs door het Russische 'broedervolk' in de steek is gelaten. De infrastructuur van Servië ligt in puin; de gesneuvelde soldaten en burgers zijn voor niets gestorven. Maar de geschiedenis van de afgelopen acht jaren heeft duidelijk gemaakt dat de Serviërs nederlagen allerminst als vernedering ervaren. Al duurde het na de Slag op het Merelveld meer dan vierhonderd jaar; ze kwamen er toch weer bovenop.
DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact
