Milieu baart al eeuwenlang zorgen
Brueghel=""

Zoek de spreekwoorden: Op dit schilderij van Pieter Brueghel, Nederlandse spreekwoorden (1559), is duidelijk te zien dat het op straat in de Middeleeuwen een rommetjke was. (Klik op het schilderij!)

De uitbreiding van Schiphol, de aanleg van de Hogesnelheidslijn dwars door het 'Groene Hart', de overlast die wordt gevreesd van de Betuwelijn, het dreigende 'verkeersinfarct' in de Randstad, de vervuiling van land, lucht en water, de gevaren van kernenergie, de onherstelbare aantasting van flora en fauna door overbevissing en -bejaging, de behoefte aan hardhout.... De krant doet bijna dagelijks verslag van telkens weer nieuwe bedreigingen van het natuurlijke milieu. Maar het zijn geen nieuwe onderwerpen. Al vijfhonderd jaar geleden had de mensheid ernstig last van milieuproblemen.

'Geplaagd door de honger zal de mensheid door de aarde worden verslonden'

Al 500 jaar geleden aanklacht om milieugedrag

Door ANDRÉ HORLINGS

(4 januari 1997) De toenemende welvaart blijkt nadelen te hebben. Milieubewegingen waarschuwen dat de grenzen van de groei bereikt zijn en voorzien dat de mensheid ooit een hoge prijs moet betalen voor de snelle verkwisting van bronnen die door de aarde in de loop van miljoenen jaren werden opgebouwd.
,,Het milieuprobleem lijkt typisch iets van deze tijd'', zegt historisch geograaf Jan Buisman (Wikipedia). ,,Bijna alle boeken over de milieuzorg beperken zich tot de 20e eeuw. Over de milieuverontreining van vroeger is vrijwel niets te vinden. Terwijl er toen ook grote zorgen waren over de aantasting van de natuurlijke omgeving. Zelfs werd 500 jaar geleden, in een allegorische vertelling uit de jaren '90 van de vijftiende eeuw, een mijnwerker zelfs aangeklaagd voor moord op Moeder Aarde.''
Buisman stuitte op deze details tijdens de voorbereiding van deel 3 van zijn 'Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen', waarin vanaf de strenge winter van 764 alle bijzondere weersomstandigheden in Nederland worden verzameld. Twee delen, tot 1450, zijn gereed; deel 3, tot ca. 1600, verschijnt deze zomer. Vermoedelijk in 2000 (planning intussen: 2014) loopt het laatste van de pers, aangevuld met onder meer het antwoord op de vraag of de Elfstedentocht volgende week wel door is gegaan.

Bos gesloopt voor houten huizen

Buisman dateert het begin van de aantasting van het natuurlijke milieu in de vroege Middeleeuwen. ,,Aanvankelijk werden de bestaande bossen ernstig beschadigd als gevolg van de behoefte aan hout. De mensen woonden in houten huizen. Bakkers, brouwers, smeden, kaarsengieters, glasblazers en pottenbakkers konden niet zonder de brandstof. Hele bossen verdwenen. In de 13e eeuw ontstond schaarste. Steeds meer duur hout werd ingevoerd vanuit bijvoorbeeld Scandinavie. De winning van delfstoffen bleek een bruikbaar alternatief. Aanvankelijk van natuursteen, ter vervanging van het hout in de daardoor bovendien brandgevaarlijke kerken. Daarnaast werden kolen, ijzer en andere metalen van steeds grotere betekenis. Zo liet de Engelse koning Richard Leeuwenhart in de 12e eeuw ter voorbereiding van een kruistocht 50.000 hoefijzers maken. Ook begon een soort wapenwedloop, waardoor behoefte ontstond aan hand- en voetbogen en steeds zwaardere harnassen. In de 14e eeuw kwamen daar nog geschut en kogels bij. Voor de produktie van 50 kilo ijzer heeft men 200 kilo erts en 25 kubieke meter hout nodig, zodat zowel de ondergrond als de bossen werden aangetast. De eerste kanonnen waren trouwens niet van ijzer, maar van koper of brons.''
Natuurlijke omstandigheden veroorzaakten in de soms als 'waanzinnig' bestempelde 14e eeuw een ernstige stagnatie van de economische groei. Tussen 1300 en 1350 volgden koudegolven, abnormaal natte zomers, overstromingen en hongersnood elkaar in een snel tempo op. Een pestepidemie tussen 1347 en 1351 kostte aan 20 tot 25 miljoen mensen het leven. Herstel in de tweede helft van de eeuw bleef uit, als gevolg van een voortdurende oorlogstoestand: Hoekse en Kabeljauwse twisten; het begin van de Honderdjarige Oorlog. In grote delen van Europa raakten complete gebieden ontvolkt. Er was sprake van 'Dorfswustungen' en 'lost villages'; de Lage Landen bleven hier overigens voor gespaard. De Europese bevolking, die in 1300 op 70 a 80 miljoen mensen werd geschat, was in 1400 teruggelopen tot rond 50 miljoen.
Opmerkelijk was echter dat het milieu, geteisterd door ontginning, ontbossing en mijnbouw, zich in die tijd enorm herstelde van vroegere aantastingen. Daaraan kwam echter in de tweede helft van de 15e eeuw een abrupt einde. Het Duitse Saksen ontwikkelde zich tot een belangrijk mijnbouwgebied, waar zilver, tin, lood en koper werd gewonnen; Engelse, Scandinavische en Oost-Europese gronddelvers gingen bij Saksische experts in de leer.

De aarde werd van zijn schatten beroofd

,,De houding van de mens ten opzichte van de natuur veranderde'', constateert Buisman. ,,De mensheid, die tot dan toe een angstig respect had getoond voor de natuur, eigende zich nu het recht toe om de aarde rigoreus van haar schatten te beroven. De landbouw werd geintensiveerd, bossen gekapt, de groeiende nijverheid schreeuwde om brandstoffen en ertsen. Op steeds meer plaatsen gingen open groeven, gekapte bossen, hoogovens, smederijen, stuwmeren en omgelegde rivieren het landschap bepalen.'' Toen klonken echter ook de eerste waarschuwende stemmen. ,,Veel arbeiders kregen gezondheidsklachten, zoals stoflongen en loodvergiftiging. De milieuvervuiling werd zicht-, hoor- en ruikbaar. Aeneas Silvyus de Piccolomini, de latere paus Pius II, die rond 1540 gezant in Schotland was, klaagde al over de verbranding van zwavelhoudende steenkolen. Bij de verwerking van metaalertsen kwamen gezondheid en ecologie nog meer in het gedrang.''
Als duidelijk kenmerk van de zorgen haalt Buisman een allegorische vertelling aan uit circa 1490; vijf eeuwen geleden. ,,Een mijnwerker wordt aangeklaagd wegens moedermoord. Het slachtoffer, Moeder Aarde, gekleed in gescheurd groen, zit aan de rechterhand van de oppergod Jupiter. Als getuigen treden verschillende natuurgoden op. De auteur is anoniem gebleven, maar het verhaal wordt toegeschreven aan de Leipziger professor Paul Schneevogel.''
Tijdens het proces klaagt Bacchus, de god van de wijn, dat z'n heiligste plaatsen zijn ontwijd; z'n wijnstokken ontworteld en in het vuur geworpen. De landbouwgodin Ceres meldt dat haar velden zijn verwoest. Pluto, beheerder van de rijkdommen der aarde, zegt dat hij zijn eigen rijk nauwelijks nog kan bewonen als gevolg van de houweelslagen van de mijnwerkers, die als donderklappen door de diepte van de aarde dreunen. De Najaden, waternimfen, klagen dat onderaardse waterlopen zijn afgeleid, waardoor hun bronnen opdroogden. Ook Charon, veerman in de onderwereld, klaagt over het watergebrek: op den duur zal hij niet meer in staat zijn om de zielen van de doden naar het rijk van Pluto aan de overkant te brengen. En Faunus, de god van bossen en herders, protesteert tegen het kappen van hele bossen door kolenbranders, die brandstof willen winnen voor het smelten van de ertsen. De mijnwerker voert ter verdediging aan dat de aarde geen echte moeder is. Eerder een boze stiefmoeder, want zij houdt zaken verborgen die nuttig zijn voor de mens.
,,Het eindoordeel van Fortuna, de godin van toeval en geluk, liegt er niet om'', meldt Buisman. ,,Als de mensen op deze wijze doorgaan met graven en delven, met het aantasten van de aarde en met het overboord gooien van iedere toekomstvisie; als ze zelfs in de bronnen van de rivieren naar metaaladeren gaan speuren, dan zal het slecht met ze aflopen. Verstikt door de dampen, vergiftigd door de wijn en geplaagd door de honger zullen hun lichamen door de aarde worden verslonden.''


ANDRÉ HORLINGS OP INTERNET:
Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Het drama van de SS Pavon
Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola