Temperatuur1963

Het temperatuursverloop in de winter van 1963 (GelderseFuchsia.info)

In 1963 leek er geen eind te komen aan de strengste winter van de eeuw

Ingesneeuwde dorpen en druk autoverkeer op het IJsselmeer

Door ANDRÉ HORLINGS

(29 mei 1999) De pont lag vastgevroren aan de kade, als gevolg van de 'Siberische koudegolf' van 1929. Maar de overkant van de Lek bij Culemborg was niet onbereikbaar. De vierjarige Jan Buisman wandelde er aan de hand van z'n moeder naartoe, over het ijs. ,,Het maakte een enorme indruk. Ik denk dat op dat moment m'n belangstelling voor het weer ontstond.''

De twintigste eeuw is nog lang niet in zicht in de reeks 'Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen', waarin hij de geschiedenis beschrijft van het weer in Nederland. Op het ogenblik werkt hij aan deel 4, tot 1700. Maar al in 1984 beschreef hij de winters van Nederland in een boek, 'Bar en Boos'.
Informeren naar de strengste winter van de twintigste eeuw is vragen naar de bekende weg, want dat weet 'iedereen'. Natuurlijk was dat 1963, met een Elfstedentocht op uitgerekend de allerkoudste dag: 21 graden onder nul in Friesland. Van de 577 wedstrijdrijders haalden slechts 129 de finish, met Reinier Paping als legendarische winnaar. Velen van de 10.000 toerrijders haakten af met bevroren ledematen.

Scheveningen1963 Vijf koudegolven

De schepen in de Scheveningse haven vertoonden 'in de vaart ' bevroren buiswater. (Foto André Horlings) >

,,In 1963 leek er geen eind aan de winter te komen'', weet de historisch geograaf. ,,Het begon in 1962 romantisch met een Witte Kerst, maar tot begin maart '63 volgden vijf koudegolven elkaar op. Het sneeuwde 37 dagen in drie maanden. Nederland lag tien tot elf weken onder een witte deken. Rond de jaarwisseling raakten tal van dorpen, maar ook honderden automobilisten, ingesneeuwd: sneeuwduinen van twee tot drie meter hoog maakten elk verkeer onmogelijk. Bizarre ijsbergen dreven over de rivieren richting Noordzee en werden teruggeworpen op de kust, die in een Poollandschap veranderde.

Later kreeg Noord-Holland nog te maken met een uniek verschijnsel: de sneeuw werd door de harde oostenwind van het dichtgevroren IJsselmeer geblazen en in Volendam en Marken in metershoge bergen voor de huizen neergelegd.''
De kou veroorzaakte enorme problemen. Begin januari waren in West-Europa al 800 mensen omgekomen.

Amsterdam kampte met kolentekorten en in Rotterdam kwam zout water uit de kraan. Het IJsselmeer werd druk met auto's bereden; op 25 februari namen 15.000 mensen deel aan een toertocht. Sommigen zonder rijbewijs, want het wegenverkeersreglement was niet op water van kracht. Maar de door vorst, ijs en sneeuw aangerichte schade was groter dan bij de Watersnoodsramp van 1953.

Hard als staal

De barre winter van 1929 werd ingeleid door drie zware stormen in november 1928. De wind was zo hard, dat de trein uit Utrecht zelfs de spoorbrug bij Gorkum niet op kon komen. In Amsterdam deden de gesneuvelde ruiten 'den glazenmakers blijde geluiden in de ooren klinken' en kwam een deel van de overkapping van het Centraal Station naar beneden.
Een koudegolf zoals in februari had zich volgens Buisman sinds 1838 niet meer voorgedaan. ,,Zeer koude lucht van Nova Zembla bereikte ons land in een snel tempo over een grotendeels gesloten sneeuwdek in Noord- en Oost-Europa. Het ijs was hard als staal. De firma Nooitgedagt in IJlst verkocht in enkele weken 50.000 paa r schaatsen. De Elfstedentocht werd gehouden op 12 februari bij 18 graden vorst: van de 303 deelnemers haalden maar 155 de finish. Op dezelfde dag brandde het Leidse stadhuis af. Het bluswater stolde onmiddellijk; het leverde spectaculaire foto's op. Bij gebrek aan water werd in Veenendaal een brand in een zuivelfabriek met melk geblust. Bij de eiermijn in Roermond vroren 15.000 eieren kapot, maar op de Gelderse eierveiling waren het er een half miljoen.''
De crisisjaren waren nog niet begonnen, maar de nood was hoog. ,,Amsterdam ging aan de armen warme maaltijden verstrekken. Op de eerste dag maakten daar al ruim 1400 mensen gebruik van. De Jordaan protesteerde, want zo'n maaltijd moest vijf cent kosten. De regering stuurde 4000 dekens naar de VeenkolonieÃen. De gemeente Den Haag liet op verschillende plaatsen vuren aanleggen waar taxichauffeurs hun bevroren ledematen konden warmen. Een 18-jarige Leeuwardenaar liep op gympjesover de Zuiderzee naar Enkhuizen, maar moest dat avontuur bekopen met de amputat ie van zijn benen. J. Heeringa uit Minnertsga bij Franeker reed met z'n auto als eerste over het ijs van de Waddenzee naar Ameland; later werd tussen Urk en Enkhuizen een druk bereden autoroute in gebruik genomen.

Favoriete winter

IJsselmeer < Auto's banen zich in 1963 een weg over het IJsselmeer (Transisalania.blogspot.com)

De favoriete winter van Buisman is die van 1978/'79. ,,Vlak voor Oudjaar deed zich een spectaculaire temperatuurdaling voor; de Duitsers spreken van een 'Wettersturz'. In de ochtend van 30 december vroor het in Groningen al 7 graden, terwij l het in Zuid-Limburg nog +8 was. De koudegolf ging gepaard met alle soorten neerslag, waaronder ijsregen; op sommige plaatsen tachtig uur achtereen. Wegen en straten kwamen onder een dikke laag ijs te liggen, die vervolgens door sneeuwduinen werd overdekt. Het openbare leven ging plat. De Waddeneilanden raakten geisoleerd. Grote delen van Noord-Duitsland waren een week lang van de buitenwereld afgesloten. En op 14 februari volgde een nieuwe Wettersturz boven de lijn Amsterdam-Harderwijk-Zwolle en werd het nieuws vijf dagen gekenmerkt door termen als 'bevroren ledematen, noodhospitalen, blikschade, stroomstoring, bevroren wissels, zouttekort, eigen risico, melkmachines werken niet, oorlogstoestand, crisiscentra, bulldozers, afgelast' enzovoort.''
Maar de 'Hongerwinter' dan, de beruchte winter van 1944/'45? ,,Die was niet koud, maar zelfs vrij zacht. Het waren vooral de omstandigheden die ellende veroorzaakten: honger, gebrek aan brandstof en een venijnige kou-inval eind januari, waarbij het in Ameland -19,3 graden vroor en de iniundatiegebieden in eindeloze ijsvlakten veranderden.''



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola