Voorzitter Arie Groenevelt: 'Onze zorg voor de zwaksten bestaat nog steeds'
'Rode' Paasheuvel viert 75-jarig bestaan
Door ANDRÉ HORLINGS
AJC-ers poseren voor de Paasheuvel tijdens een conferentiekamp, 1929. Koos Vorrink 2e naast de klok. (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) Foto: Nederlandsch Foto-Bureau 'Polygoon' (Haarlem)
,,De AJC was te veel naar binnen gericht'', constateert Arie Groenevelt (70), die tien
jaar geleden afscheid nam als geruchtmakend voorzitter van de Industriebond NVV.
,,Er waren in de jaren '50 en '60 belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen op gang
gekomen. Mensen die niets hadden werden mensen die iets hadden; zelfs een auto
kwam in zicht. De grenzen werden verlegd; de wereld bleek groter dan Nederland. Het
klassenbewustzijn van vóór de oorlog veranderde. De vakanties werden langer; er
kwamen veel meer mogelijkheden voor ontspanning. De AJC was niet langer in staat
voldoende mensen vast te houden. Een nieuwe constructie, 'Ruimte', waarbij het
besloten karakter werd opgeheven, redde het ook niet.''
Maar niet alle herinneringen zijn verdwenen. De meeste kampeerterreinen, waar
,,tallozen hun beste momenten beleefden, nadat ze er weken, nee maanden, naartoe
hadden geleefd'', bestaan nog. De vroegere stichting 'Voor Zon en
Vrijheid', die in 1922
in het Gelderse Vierhouten een kale heuvel kocht om er tentenkampen voor de
arbeidersjeugd te houden, beheert ze nog steeds, al zijn naam
en doelstelling veranderd.
De 'Zon
en Vrijheid Vakantiecentra' staan open voor iedereen, al gelden er wat
strengere huisregels dan elders en hebben veel activiteiten nog steeds een idealistische
achtergrond.
Volgende maand wordt het 75-jarig jubileumjaar afgesloten met een
weekeinde op de Paasheuvel. Op zondag 21 september zal voorzitter Arie Groenevelt
een toespraak houden in het historische gebouw 'Het Rode Valkennest'.
Aad Valk, die in 1992 een periode van 37 jaar als penningmeester afsloot, presenteert
tijdens de jubileumviering een boek over de geschiedenis van Zon en Vrijheid. Maar
daarna verdwijnt ook de historische naam. De organisatie gaat verder als
'Paasheuvelgroep
Vakantiecentra'.
Werklozenkampen
De Paasheuvel, jaren '30. (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) Foto: J. Coerdès >
Het was maar een bescheiden stukje grond dat in 1922 door het rode 'Zon en Vrijheid'
in het christelijke Vierhouten werd gekocht. Wat vliegdennen en een kale heuvel -- de
Paaschheuvel, omdat daar sinds jaar en dag een Paasvuur werd ontstoken -- aan de
rand van een grote, stille heide. De aankoop vond plaats via een stroman, want, schrijft
Van der Louw, ,,anders kwam je er nooit aan''. In de loop van de tijd werd het terrein
aanzienlijk uitgebreid.
Doel was om arbeidersjeugd, ,,ver van hun dagelijkse en niet steeds zeer opwekkende
omgeving'', een week met de natuur en met elkaar in contact te brengen. De vakantie
werd betaald met dubbeltjes en centen, die iedere week in een spaarpot werden
gestopt. In de jaren '30 kwamen er werklozenkampen bij, om jongeren zonder baan in
staat te stellen een weekje ,,weg te trekken uit de triestheid van de stad der
werkloosheid naar de stille pracht van de Vale Ouwe'' en zich daardoor, ,,te midden van
en in dagelijkse aanraking met de zich immer gelijkblijvende natuur lichamelijk en
geestelijk te verfrissen''.
Kamperen was in die tijd een ware onderneming. ,,Er waren praktisch geen auto's. Het
bezit van een fiets was een uitzondering. Het enige vervoer ging per trein, tot Nunspeet,
hier 7 kilometer vandaan...'', meldt een wandelgidsje langs nostalgische herinneringen
rond de Paasheuvel.
In 1922 werd hier het eerste weekkamp gehouden. Het jaar daarna ging een nieuwe
droom in vervulling toen op de heuvel een kamphuis werd gebouwd. Vakantie kende de
werkende jeugd nog niet. Daarom was Pinksteren een uitgezochte gelegenheid om in
het vroege jaar 2,5 dag naar Vierhouten te komen. Jaar in jaar uit gebeurde dat, met
tussen de 1200 en 2000 deelnemers uit het hele land. Allen werden 'gelegerd' in witte,
ronde legertenten op de Pinksterweide.
De AJC'ers waren in de kampen -- en in het dagelijkse leven -- onderworpen aan de
'Rode-Valken-wet' en tal van ongeschreven regels. ,,AJC'ers snoepten bijvoorbeeld
niet. Of hoogstens een klein beetje'', schrijft Van der Louw. Roken werd niet op prijs
gesteld, al waren er rekkelijken en preciezen _ de laatsten sloegen nietsvermoedende
nieuwkomers wel eens een 'asthma-staafje' uit de mond. Drank was in elk geval taboe:
,,Bij grote groepen arbeiders gaan armoede, onverschilligheid, gezinsleed en
alcoholmisbruik hand in hand.'' Het leven werd bijzonder ernstig genomen. In het
uitgaansleven, het café, de bioscoop, maar ook schouwburg en concertzaal waren
AJC'ers met een lantaarntje te zoeken.
Radiokabaal
< Koos Vorrink was van 1946 tot 1955 voorzitter van de PvdA en van 1946 tot 1954 Tweede Kamerlid. Hij was lijsttrekker van de kieskring Amsterdam. (Duburck.blogspot.com)
Met gepaste eerbied moest van de natuur worden genoten. Koos Vorrink, tussen 1920
en 1934 met een korte onderbreking voorzitter van de AJC, ageerde in 1932 tegen ,,het
natuurgenot van hen, die als symbool van hun eigen jammerlijke levensleegte, een
radio-installatie mee naar buiten nemen, om toch vooral niet verstoken te zijn van kabaal
uit de ether. Voor ons betekent het samen wandelen, het samen kamperen en het
samen wonen in een kamphuis het beleven van onze jeugdgemeenschap, het
waarachtig samenzijn met kameraden, waarin naast uitbundige vreugde en naast de
dolste pret het mooiste en onvergetelijkste is het stille uur rond het kampvuur, als een
makker een gedicht zegt of iets voorleest uit een mooi boek of eenvoudige muziek
speelt.''
In de loop van de tijd werden ook buiten Vierhouten terreinen gekocht, zoals in
Blaricum (Het Gooi), Wijlre (Zuid-Limburg), Markelo (Twente), Schaijk
(Noord-Brabant) en Havelte (Drenthe), welke laatste in 1948 werd vervangen door een
gebied in Gasselte. In Woudsend (Friesland) kwam een zeilkamp.
Na de opheffing van de AJC probeerde Zon en Vrijheid andere doelgroepen te vinden.
,,Dat lukte'', constateert Arie Groenevelt. ,,Er was behoefte aan kampwerk. De buurt-
en clubhuizen in de grote steden maakten veel gebruik van de terreinen. Tot Elco
Brinkman minister van CRM werd. Die vond het niet nodig om het buurt- en
clubhuiswerk van subsidie te voorzien. Ze stierven een stille dood. Dat was ook voor
ons een klap. Hun leden vormden zestig procent van ons klantenbestand. Dat viel
opeens weg. We kwamen in grote problemen.''
Zon en Vrijheid moest op zoek naar andere inkomstenbronnen. ,,Het betekende een
omschakeling die vanuit het oude klassebewustzijn heel erg was: er moesten nieuwe
markten worden aangeboord. We moesten met een schone lei beginnen. Dat betekende
een enorme omschakeling. Want ook Zon en Vrijheid was nog steeds naar binnen
gericht. Er werden nieuwe klanten gewonnen; nu veel lagere scholen en
sportverenigingen. En in het voor- en naseizoen ook groepen ouderen uit verpleeg- en
verzorgingstehuizen, voor wie een zelfstandige vakantie niet meer mogelijk was. Er
kwamen bovendien bijeenkomsten van oud-AJC'ers, soms door henzelf georganiseerd,
soms door ons.''
Stille armoe
Bijzonder hecht Groenevelt aan het project 'Weekje weg', waardoor éénoudergezinnen in staat worden gesteld zich een weekje te ontspannen in één van de vakantiecentra. ,,Het probleem van de armoede, dat recent door bisschop Muskens werd aangekaart, hadden wij zestien jaar geleden al geconstateerd. De sociale diensten en organisaties voor maatschappelijk werk in de grote steden kenden onder de alleenstaande ouders veel gevallen van stille armoe, waardoor van vakantie en daardoor van de zo noodzakelijke ontspanning, geen sprake was. Wij hebben 75 jaar geleden als doelstelling geformuleerd een vluchthaven te zijn voor minder draagkrachtigen die vanuit hun positie zelden gelegenheid hadden om naar buiten te gaan, de natuur te verkennen en met anderen samen te komen.'',,Die zorg voor de zwaksten bestaat nog steeds. Vandaar dit project. Het maakt ons anders dan andere campings. Wij proberen onze activiteiten zo te organiseren dat mensen die het wél kunnen betalen tot steun zijn voor anderen, die daar minder gelegenheid toe hebben. Het gaat dit jaar om 350 éénoudergezinnen -- meestal moeders, een enkele vader -- die bij ons aanbevolen zijn door sociale diensten en maatschappelijk werk.''
,,Ze worden hier niet aan hun lot overgelaten. Ze worden door tal van vrijwilligers programmatisch begeleid. Als dat nodig is vinden ze een schouder om op uit te huilen, want niet zelden komen alle spanningen hier los. Het gemeenschappelijke programma is overigens niet verplicht. Wie niet in de groep wil kan in een stacaravan of blokhut terecht. En iedereen is welkom; je hoeft nergens lid van te zijn.'' Op de camping in Schaijk, waar Groenevelt die week zelf verblijft, speelt op het grasveld voor twee rijen blokhutten welgeteld één kleuter. Verder is er geen enkele activiteit. ,,Ik denk dat de moeders er een dagje op uit zijn.''
IJsje
Affiche van Albert Hahn tegen drankmisbruik (Jenneken.nl: Drankwet) >
De overgang bij Zon en Vrijheid, van het exploiteren van idealistische kampeerterreinen
naar commercieel ingestelde vakantiecentra, is niet zonder slag of stoot verlopen. ,,Er is
nog een hele discussie geweest of we onze inkomsten wel mochten vergroten door op
de campings ijs te gaan verkopen. Dat was beslist niet vanzelfsprekend. De AJC was
heel puriteins; een ijsje eten 'hoorde niet'. Ook het gebruik van alcohol was taboe; ik
drink zelf nog steeds niet. Dertig jaar lang was het uitgesloten geweest dat hier een
pilsje werd gedronken.''
,,Maar toen de campings voor het algemene publiek werden opengesteld kwam
onvermijdelijk het moment dat iemand een kratje bier uit de caravan haalde of een flesje
wijn open trok. Dat was een hele overgang. Intussen wordt het terras bij het restaurant
hier zelfs verlicht door lampen met een bescheiden vignet van een heerlijk helder
biermerk. Maar er zijn wel grenzen van wat betamelijk is. Wanneer iemand hier
stomdronken rondloopt, is-ie meteen vertrokken.''
Zo gelden ook enkele huisregels, die Zon en Vrijheid onderscheiden van andere,
leve-de-lol-vakantieverblijven. ,,We zijn niet ingesteld op vermaak en disco-avonden.
We vinden dat anderen niet mogen worden gedwongen mee te luisteren met muziek
waar ze niet om hebben gevraagd. Het recreatiewerk voor kinderen stelt hier méér
voor dan ze een uurtje bezighouden. We proberen hun creativiteit te stimuleren en hen
te leren genieten van wat de natuur te bieden heeft.''
De naam 'Zon en Vrijheid' blijkt soms tot verwarring te leiden. ,,We hebben het wel
eens meegemaakt dat een caravan werd geïnstalleerd en dat daarna het hele gezin
bloot naar buiten kwam. Die dachten op een naturistencamping te staan. Eén van hun
organisaties heet 'Zon en Leven'. Mede daarom, maar ook omdat sommigen nog steeds
denken dat het hier een besloten organisatie is waar je lid van moet zijn, zullen we onze
naam veranderen, in 'Paasheuvel Vakantiecentra'; terug naar de bron.''
Lichtend baken
De Paasheuvel loopt als rode draad door het leven van oud-accountant Aad Valk (75), schrijver van 'Een lichtend baken'; een boek over de geschiedenis van Zon en Vrijheid dat op de jubileummanifestatie wordt gepresenteerd. Verwonderlijk is dat niet. ,,Ik ben geboren op 22 mei 1922. Dat was de dag dat Koos Vorrink het voorlopig koopcontract voor aankoop van de Paasheuvel tekende.''Valk was maar liefst 37 jaar penningmeester van de kampeerorganisatie. In 1992 trad hij af; vandaar dat het boek handelt over 70 jaar kamperen bij Zon en Vrijheid en bij de AJC'. ,,Vijf jaar geleden begon ik te schrijven. Ik weet te weinig van de organisatorische ontwikkelingen van de afgelopen tijd.''
Valk komt uit een 'tamelijk rood nest'. ,,Thuis werd de 'Voorwaarts' gelezen. Mijn vader werkte als transportarbeider in de groente-export naar Engeland. Het was seizoensgebonden werk, waardoor hij elk jaar een paar maanden werkloos was. We hadden het tamelijk arm. Ik mocht drie jaar naar de ulo; toen ik het diploma haalde was ik nog net geen vijftien. Toen vond ik een baan als jongste bediende.''
Zijn leraar Engels vond het zonde vond dat hij niet door kon studeren. ,,Ik had vier tienen en vijf negens op mijn eindlijst'', zegt Valk na enig aandringen. ,,De accountancy leek het meest haalbaar, maar daarvoor was een middelbare opleiding nodig, zodat eerst aanvullende cursussen moesten worden gevolgd. Maar de oorlog kwam er tussen. Later is het alsnog gelukt.''
Kort na de oorlog werd Valk lid van de AJC. In 1952 kwam hij in het hoofdbestuur terecht. Drie jaar later werd hij penningmeester, tot 1992. Zijn boek vloeit voort uit een poging om met name de financiën van Zon en Vrijheid gedurende de veertig jaren bestuurslidmaatschap in een historisch perspectief te plaatsen. Toen dat klaar was, vervolgde hij dat werk met de eerste dertig jaar. Het geheel werd uitgebreid met een beschrijving van de hoogte- en de dieptepunten van de organisatie. 'Een lichtend baken', een strofe uit een vroeger veelgezongen kamplied, gaat 30 gulden kosten en is vanaf 21 september te koop bij onder meer de Paasheuvel in Vierhouten, tel. 0577-411336.
Heimanshof
Aad Valk keert nog regelmatig terug naar de Heimanshof, de heemtuin die er in 1935 werd aangelegd. Voor de oorlog een proeftuin met moeras en een uitgegraven vijver en een weelde aan planten, grassen en mossen uit alle delen van Nederland; sinds het begin van de oorlog, toen de bezetter gebruik ging maken van het kamp, volstrekt verwaarloosd.,,Wie nu, na zoveel jaren, op hetzelfde plekje komt, wordt even ontnuchterd'', schreef Van der Louw in 1974. ,,De Heimanshof is niet meer terug te vinden. De natuur heeft zijn rechten hernomen; althans de natuur die het moet doen zonder de hulp van liefdevolle handen die het leven van de planten- en dierenwereld tijdelijk een andere richting wilden geven.''
Daarna is de heemtuin toch weer in ere hersteld. De nadruk ligt er nu op vegetatie van de Veluwe. Aad Valk, zijn vrouw en nog vier andere echtparen komen er met regelmaat terug voor de verzorging. Het is een vrijwel onbekend, maar vrij toegankelijk, stukje natuur; één van de nog weinige levende herinneringen aan een tijdperk vol idealen.
De Paasheuvel vandaag.
DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact