Op deze afbeelding uit de Atlas van Stolk wordt de Beeldenstorm uitgebeeld. Mannen en vrouwen slaan ramen in, trekken beelden van hun sokkel en plunderen de kerk. Op sde grond ligt een gebroken beeld. (Atlas van Stolk, Rotterdam, 50439(3)

Vernielingen IS hadden voorloper in Beeldenstorm

Godsdienstwaanzinnigen die beelden
vernietigen; dat gebeurt bij ons niet

Door ANDRÉ HORLINGS

(1 maart 2015) Tot verbijstering van vrijwel heel het 'beschaafde' Westen hebben strijders van IS, de Islamitische Staat, in de Noord-Iraakse stad Nineve een groot aantal eeuwenoude kunstschatten onherstelbaar vernietigd. Nineve was in de 8e eeuw voor Christus een vooraanstaande stad in Mesopotamië, aan de oostelijke oever van de Tigris en hoofdstad van het Nieuw-Assyrische Rijk.

Algemeen werden de vernielingen veroordeeld als vandalisme van barbaren zonder enig historisch besef. De islamitische furie was volgens een verklaring in een IS-video gericht tegen 'afgodsbeelden', die ooit door de bewoners werden aanbeden, in plaats van God (Allah). Het feit dat de religie waarbinnen dat gebeurde al eeuwen uitgestorven is, dat niemand de beelden meer aanbidt en dat ze bewaard zijn gebleven als cultureel erfgoed speelde geen enkele rol. De Islamitische Staat streeft naar een kalifaat, waarin de eenheid van de Oemma, de wereldwijde islamitische gemeenschap die sinds de val van Damascus in 750 verloren ging, wordt hersteld. Daar geldt de sharia en is iedere uiting van modernisme of andere godsdiensten taboe, behalve het gebruik van de kalasjnikov.

Andersdenkenden

De niets ontziende vernielingen deden denken aan de zinloze vernietiging van de reusachtige Boeddha's van Bamyan in Afghanistan in 2001. Die werden in de zesde eeuw uitgehouwen uit de rotsen, waarna het boeddhisme verdween uit Bamyan. Toch werden de beelden door de Taliban tot ontploffing gebracht. Binnen de interpretatie van de sharia door de Taliban waren alle soorten afbeeldingen, muziek en sporten, inclusief televisie, immers verboden.

grootmoefti < De grootmoefti van Saoedi-Arabië roept op tot vernietiging van alle kerken. Beeld Israëklisch televisie.

In de discussie die de vernielingen van de IS op o.m. Twitter losmaakte werd terecht en duidelijk verwezen naar de onverzoenlijkheid van ook andere moslim-groeperingen, die het leven van 'andersdenkenden' in een groot deel van het Midden-Oosten onmogelijk maken. Daarbij werd ook verwezen naar de duidelijke aankondiging van de Grootmoefti van de westerse bondgenoot Saoedi-Arabië, de opperste islamitische rechtsgeleerde in het land, die in 2012 aankondigde dat alle christelijke kerken op het Arabische schiereiland zouden moeten worden vernietigd omdat Mohammed had gezegd dat er 'op het schiereiand geen twee godsdiensten mochten zijn'. Dus... Dat de man ook in eigen land zeer omstreden is bleef meestal buiten de discussie.

Hongersnood

Beeldenstormkaart Paars: verspreiding van de Beeldenstorm in 1566 (Kaart: Bosatlas van de geschiedeniscanon). >

Godsdienstwaanzinnigen die beelden vernietigen; dat gebeurt bij ons niet. Niet meer, althans. Sinds 1566; het enige jaar dat daarop een uitzondering vormde, nu 449 jaar geleden. Want in dat jaar vond in Zuid- en Noord-Nederland de Beeldenstorm plaats. Toen stormden in het hele land woedende protestanten de katholieke kerkgebouwen binnen.

In het onlangs verschenen boek De Opstand in de Nederlanden, 1568-1648 vertelt Anton van der Lem hoe de Beeldenstorm ontstond. In het uiterste zuiden van de Nederlanden, het platteland van Arsetië en de Vlaamse zuidwesthoek, leidden duizenden mensen een karig bestaan in de plattelandsindustrie. Toen de aanvoer van wol stopte door een handelsconlict met Engeland had dit onmiddellijk een massale werkloosheid tot gevolg. Bovendien werd het scheepsverkeer over de Sont geblokkeerd door een militair conflict tussen Zweden en Denemarken waardoor de aanvoer van het levensnoodzakelijke graan uit de Oostzeegebieden stokte. Daarnaast veroorzaakte de buitengewoon strenge winder van 1566 een regelrechte hongersnood.

Dat was in de Nedelanden sinds mensenheugenis niet meer voorgekomen. De rijkdom van de rooms-katholieke kerk wekte juist daar jaloezie en ergernis waar de ellende het grootst was, en ook daar vond het calvinsime het gretigst gehoor.

Beeldenstorm 1566

In Steenvoorde, in het uiterste zuidwesten van Vlaanderen; nu net in Frankrijk gelegen, hield de predikant Matte op 10 augustus 1566 een opzwepende preek. Toen hij was uitgesproken gingen twintig van zijn toehoorders het klooster binnen en vernielden er beelden. Drie dagen later gebeurde hetzelfde in het St. Anthonieklooster te Billieu, niet ver van Steenvoorde. Een dag later preekte Matte in het even noodelijker gelegen Poperinge en daarna sloegen honderd man in de kerk de boel kort en klein. Daarna trokken groepen van enkele tientallen beeldenstormers door Vlaanderen en Brabant om er de kloosters en kerken onder handen te nemen.

Volgens Van der Lem is het onmogelijk om de beeldenstorm onder één noemer te vatten.

Op de ene plaats verliep het beeldenstormen in razernij door groepen van werkloze en hongerige mensen die al tijden onder het bestaansminimum leefden. Op andere plaaten ging het er gedisciplineerd aan toe door efficiënte groepen van stormers, die in de eerste plaats de kerkgebouwen wilden zuiveren.

Onherstelbare schade

Dat is nu bijna 450 jaar geleden. De Beeldenstorm verspreidde zich razendsnel over de Lage Landen en er werd een ontelbaar aantal kunstschatten vernietigd. Slechts in een enkele kerk is de sfeer van vòòr 1566 nog terug te vinden', constateert Van der Lem. De meeste beelden verdwenen en de meeste muurschulderingen werden gewit na de overwinning van de hervorming in de jaren zeventig.

Behalve de blijvende soberheid in veel kerkgebouwen zijn er weinig tastbare herinneringen meer aan de Beeldenstorm. Toch is in de Domkerk van Utrecht een indrukwekkend reliëf bewaard gebleven, dat duidelijk maakt dat ook Nederlanders ooit geen enkel ontzag hadden voor afbeeldingen die voor anderen een welhaast heilige waarde hadden. De Beeldenstorm raasde ook door toen nog complete Domkerk van Utrecht, die 108 jaar later werd getroffen door een tornado. In 1674 storte het schip van de kerk in; het gedeelte tussen de Dom en de huidige kerk. De puinhopen bleven anderhalve eeuw de Utrechtse binnenstad ontsieren.

Onthoofde heiligenbeelden

onthoofd

Vernield reliëf in de Domkerk te Utrecht. Volgens de website zijn nog een aantal heiligen herkenbaar aan de attributen die zij dragen: God, helemaal bovenaan, aan baard, kroon en aureool; Sint-Maarten, beschermhelige van de stad Utrecht, herkenbaar aan de muntstukken in zijn hand en Agnes, te herkennen aan het lammetje. (Digitaal klaslokaal, Maaike Zijm)

In die Domkerk is nog altijd één van de duidelijkste herinneringen van heel Nederland aan de Beeldenstorm te vinden: een retabel, een wand met schilder- of beeldhouwwerk dat ooit een plaats vond tegen een muur boven een altaar, met onthoofde heiligenbeeden.

1795 Schade in de Domkerk na de revolutionaire overval van 1795.

In de retabel zijn de hoofden van acht beelden duidelijk afgehakt, terwijl er ook andere beschadigingen werden aangebracht. Voor de protestanten die de beelden vernielden was het vereren van de afgebeelde heiligen een gruwel. De Heidelbergse Catechismus van 1563 maakte immers duidelijk:

Wij moeten niet wijzer zijn dan God. Christenen moeten niet door stomme beelden, maar door de levendige verkondiging van Zijn Woord worden onderwezen.
De onrust van 1566 ebde snel weg. Het verdwijnen van de meeste vervloekte heiligenbeelden werd nauwelijks betreurd door de inmiddels leidende protestantse elite. Pas heel veel later drong het besef door dat in 1566 een zeer betreurenswaardige aanslag had plaatsgevonden op het Nederlandse religieuze erfgoed.

Dat zal nooit meer kunnen worden goedgemaakt; de schade isonherstelbaar. Maar ook daarna waren de kerkelije inventarissen niet veilig. In 1795, toen stadhouder Willem V werd weggejaagd, in ballingschap ging in Engeland en op Nederlands grondgebied de Bataafse Republiek ontstond, werd de Domkerk opnieuw door vernieligen getroffen. In februari bestormde een groep radicale revolutionairen, onder invloed van de Franse revolutie(waardoor kerken in Frankrijk buiten de wet waren gesteld) de Domkerk, om aristocratische symbolen zoals graftombes en wapenschilden te vernielen.

Zie ook:

Jona Lendering: De archeoloog als marionet (Mainzer Beoachter)



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola