Boek IJsselacademie hulp bij lezen oude Gelderse en Overijsselse bronnen

Streekgeschiedenis is populaire hobby

Door ANDRÉ HORLINGS

Kampen Koggeschepen, ingezet voor de laatmiddeleeuwse handelsvaart, zoals voorgesteld in het Digestum vetus (=15e eeuws stadsregister) van de stad Kampen, 1448-1478. (Nieuwlanderfgoed.nl) Bron: Gemeentearchief Kampen >

(19 maart 1998) Op 1 april 1471 werd in Kampen Janneken Maleghise uit Vlaanderen opgehangen. Dat blijkt uit een oud document in het gemeentearchief van de IJsselstad, waarin zijn doopceel wordt gelicht. Nadat hij samen met ander geboefte een toga had gestolen was ruzie ontstaan, waarbij een van hen de dood had gevonden. Vervolgens trok hij samen met een metgezel vanuit Vlaanderen via Zeeland, Leiden en Amersfoort naar Kampen. Onderweg was geen geldbuidel veilig. De beroving van een priester werd fataal. Janneken werd opgespoord en Judicatus feria secunda post Judica: 'gevonnist op de maandag na de tweede zondag voor Pasen'. Dat hij de strop kreeg staat niet in het document, maar blijkt uit de tekening van een galg, opgekrabbeld door een secretaris die in Kampen het Digestum Vetus bijhield; een register met stedelijke keuren, vonnissen, financiele aantekeningen en dagelijkse gebeurtenissen.

Het document is afgedrukt in 'Lezen in Gelderse en Overijsselse bronnen', een boek dat (amateur-)historici de weg wijst door de voetangels en klemmen die ze onvermijdelijk tegenkomen tijdens hun onderzoek. Want wanneer ze er al in slagen om een Gotisch of een Karolingisch handschrift te ontcijferen blijft het nog altijd de vraag of het jaartal wel klopt, welke heilige welke datum vertegenwoordigt, hoe de gebruikte maten en gewichten moeten worden vertaald, om wat voor bedragen het eigenlijk gaat en welke vooraanstaande mensen 'edelhoogmogend' werden genoemd. Het is een probleem waarmee steeds meer mensen worstelen want de belangstelling voor historie van eigen stad, dorp en streek groeit. ,,Bijna dagelijks zien nieuwe boeken over lokale en regionale geschiedenis het licht. In Gelderland en Overijssel verschijnen meer dan honderd historische tijdschriften'', zo wil het voorwoord in het boek.

Vrije tijd

,,De belangstelling voor de regionale geschiedenis neemt al geruime tijd toe. Denk alleen maar aan het aantal mensen dat zijn stamboom aan het uitzoeken is. Hele leeszalen zitten vol met amateur-genealogen die oude documenten bestuderen'', bevestigt drs. R.M. Kemperink, voorzitter van de Historische Vereniging Felua uit Apeldoorn; een van de vele plaatselijke organisaties die zich met 'vroeger' bezighouden. Als deskundige op het gebied van de paleografie - het oude schrift - was hij een van de adviseurs voor het boek.
,,Op oudere leeftijd hebben mensen de neiging terug te blikken en dingen vast te leggen voor de kleinkinderen, zodat zaken die men belangrijk vindt niet in de vergetelheid raken. Daar heeft men nu de tijd voor. Kort na de oorlog had men nauwelijks de gelegenheid om terug te blikken. Het land moest opnieuw worden opgebouwd en daar had je een 48-urige werkweek voor van zes dagen. Bovendien is er een groeiend aantal studenten geschiedenis. Die moeten allemaal scripties schrijven en vaak zoeken ze een onderwerp uit de eigen plaats of streek.''

Scheef perspectief

Er is volgens Kemperink bovendien voldoende aanleiding om de algemeen bekende geschiedenis tegen het licht te houden. ,,Er is een groeiend besef dat de oude geschiedenis van bijvoorbeeld Gelderland te veel vanuit Hollands perspectief is beschreven. Op school leerde men vroeger over de Hollandse graven van duizend jaar geleden. Die waren bekend. De Gelderse niet.''
Gelderland lag toen trouwens nauwelijks op ons grondgebied, maar aan de grens tussen wat nu Noord-Limburg en Duitsland is. ,,Door veroveringen trokken de graven van Gelre steeds verder naar het noorden en door huwelijk verkregen ze ook een gebied als Zutphen. Vele dorpen, steden en gebieden ondergingen daar de invloed van.''
Zo is het volgens Kemperink ook een misverstand te denken dat de Republiek der Verenigde Nederlanden, die 450 jaar geleden ontstond als voorloper van ons huidige koninkrijk, een staat was als alle andere. ,,Het huidige Europa zit hechter in elkaar. In feite bestond de Republiek uit een vergadering van afgevaardigden uit de zeven provinci¨en, die elk totaal verschillend waren. Kenmerkend was dat de afgevaardigden in Den Haag zelf werden gezien als 'buitenlandse commissie'. Het leven werd vroeger sterk lokaal bepaald. De geschiedschrijving tot nu toe berustte vooral op Haagse bronnen, die dan ook lang niet altijd een waarheidsgetrouw beeld geven van wat er in de provincies leefde.''


Karolingisch

De Karolingische minuskel maakte een tekst, al dan niet met illustraties, beter leesbaar. (Boek en Oudheid)

Bronnen

Historisch onderzoek pleegt steeds verder terug in de tijd te gaan. ,,Tot zo'n tweehonderd jaar geleden zijn de documenten waarop gebeurtenissen werden vastgelegd meestal nog wel te volgen'', zegt Kemperink. ,,Dat danken we aan de Renaissance, die zich kenmerkte door afkeer van de Middeleeuwen. Aan de hand van het oude Romeinse schrift op monumenten werden de hoofdletters overgenomen voor het Latijnse schrift dat sindsdien gangbaar is; overigens greep men voor de kleine letters terug op het Karolingisch, uit de tijd van Karel de Grote, dat wel degelijk uit de Middeleeuwen stamt. Het Gotisch hield het in geschreven teksten trouwens nog lang vol, maar boeken uit de 18e eeuw zijn met een beetje moeite goed te lezen.''
De echte moeilijkheden beginnen voor (amateur-)historici wanneer ze op Gotische documenten stuiten. Die lijken al gauw onleesbaar. Als docent paleografie weer Kemperink dat een groeiend aantal beginners en gevorderden de vooral Middeleeuwse geschriften zelf wil leren interpreteren. In 'Lezen in Gelderse en Overijsselse bronnen' komen om te beginnen alvast de belangrijkste kenmerken aan de orde.
Maar een vertaling alleen is niet genoeg. In 1582 schrapte paus Gregorius tien kalenderdagen, omdat de Juliaanse kalender van 365 dagen met om de vier jaar een schrikkeljaar achter was gaan lopen: op 4 oktober ging men naar bed; op 15 oktober stond men weer op. Maar het duurde ruim een eeuw - van 1582 tot 1701 - voordat ons hele land 'bij de tijd' was. Wat betreft de datering liep Groningen bijvoorbeeld al die tijd 'achter' op Brabant. De datering is trouwens toch al ingewikkeld, omdat men weten moet of 'Kerststijl' dan wel 'Paasstijl' werd gebruikt; er waren zelfs jaren waarin dezelfde datum twee maal voorkwam. En er is enig rekenwerk vereist om te ontdekken wat bedoeld wordt met 'de derde dag na Beloken Pasen' of 'veertien dagen voor Sint Maarten'. Een handzaam lijstje legt een aantal van de betekenissen uit.
De maten en gewichten zijn helemaal verwarrend: een Gelderse roede is 3,80, een Rijnlandse 3,767 en een Sallandse 4,53 meter; een maatje graan was in Zutphen een halve en in Deventer eenachtste spint; in een Overijsselse herenmud gingen 375 Rijnlandse roeden ofwel 0,53 hectare; de variaties zijn oneindig. Om nog te zwijgen van het geld, waarbij de rekeningen bovendien in guldens, stuivers en duiten werden uitgedrukt.

Inspirerende voorbeelden

De 'Gids bij oud schrift in Gelderland en Overijssel' geeft een goede aanzet om oude documenten beter te kunnen interpreteren. Het boek bevat bovendien een groot aantal inspirerende voorbeelden aan de hand van originele archiefstukken.
Zo blijkt dat Zutphen naar aanleiding van het bezoek van stadhouder Willem V op 8 september 1788 aan Jan Willem Stangelt de somma van 65=12=0 (welke muntsoort?) moest betalen. Onder meer was daarvoor 70 pond kalfsvlees, 30 zwezerikken, 5 lamsstaarten en 10 vaan darmen geleverd. De senaat van de Academie van Harderwijk besprak in 1787 het handhaven van de rust tussen studenten en burgers, omdat relletjes op straat aan de orde van de dag waren. En in Zwolle liep in 1520 kennelijk een druk bezocht bruidsmaal uit de hand, zodat men het bezoek voortaan wilde beperken tot maximaal twaalf mannen: 'Als men die bruyt des avendes beslapen sal, soe moet die bruydegom des middaghes wel sitten gaen eeten buyten syn huys ende buyten der bruyts huys met XII (12) mannen end niet meer'. Ongetwijfeld bevat menig regionaal archief nog een goudmijn aan historische onthullingen.

Lezen in Gelderse en Overijsselse bronnen - Gids bij oud schrift in Gelderland en Overijssel. Publicatie van Stichting IJsselacademie in Kampen.

DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola