'Vrede op aarde' is in geboortestad Christus ver weg

Krimoorlog begon in Bethlehem

Door ANDRÉ HORLINGS

Boudewijn.jpeg Aankomst van Koning Boudewijn van Boulogne in Edessa in het jaar 1111; ontvangst door de plaatselijke bisschop. Tekening Robert Fleury 1840. (Wikipedia) >

(16 december 1996) - Stille nacht, heilige nacht, vrede op aarde. Bethlehem, de geboorteplaats van Jezus Christus, is straks weer even het centrum van de wereld. Eén van de klassieke hoogtepunten van het kerstfeest is de processie van de (rooms-katholieke) St. Catharinakerk naar de (grieks-orthodoxe) Geboortekerk, die is verrezen boven de grot waar Jezus ter wereld zou zijn gekomen.

Maar de ceremonie die volgt heeft met vrede op aarde weinig te maken. Nergens komen de spanningen tussen Rome en het voormalige Constantinopel zo duidelijk tot uiting als op de plaats waar de Vredevorst volgens de overlevering het levenslicht zag. Een ruzie tussen katholieken en orthodoxen over het betreden van de Geboortekerk was in 1853 zelfs één van de oorzaken van het uitbreken van de Krimoorlog.
De Geboortekerk zelf dateert uit de eerste helft van de vierde eeuw. In 135, nadat in Jeruzalem de laatste joodse opstand was neergeslagen, liet de Romeinse keizer Hadrianus op die plaats een heidense tempel bouwen. Die werd afgebroken nadat keizer Constantijn de Grote zich in 324 tot het christendom bekeerde. Constantijns moeder Helena drong er bij hem op aan er een basiliek te bouwen. Dat moet een indrukwekkend bouwwerk zijn geweest, maar als gevolg van verwoesting en verwaarlozing is er weinig meer van over. De fraaie mozaîekvloeren zijn echter nog steeds zichtbaar via luiken in de huidige vloer.

Kruistochten

De herontdekking van de christelijke heilige plaatsen bracht pelgrimstochten op gang, met als historisch dieptepunt de Kruistochten, die tot doel hadden Jeruzalem te bevrijden van de 'ongelovige' mohammedanen. Boudewijn van Bouillon liet zich in de Geboortekerk tot eerste Kruisvaarderskoning wijden, nadat zijn broer Godfried, die genoegen had genomen met de titel 'Beschermheer van het Heilige Graf', in 1100 gestorven was.
Toen de mohammedanen na hun overwinning op de christenen in 1187 weer in Bethlehem terugkeerden, lieten ze de Geboortekerk aanvankelijk ongemoeid. Maar met het verstrijken van de tijd raakten de christenen hun greep op de heilige plaatsen kwijt. In de 18e eeuw werden ze zelfs uit Palestina verdreven, terwijl aan pelgrims de toegang tot de heilige plaatsen verboden werd. Er kwam zelfs een verbod op het onderhouden van de Geboortekerk, die meerdere malen werd geplunderd. Versieringen vonden hun weg naar diverse moskeeën. Toen de beperkingen weer min of meer werden opgeheven kwamen de meeste heiligdommen in het bezit van grieks-orthodoxe christenen.
De breuk in 1054 tussen de rooms-katholieke en de Grieks-orthodoxe kerken veroorzaakte acht eeuwen later ernstige spanningen tussen West- en Oost-Europa. Het Rusland van tsaar Nicolaas I bedreigde het Ottomaanse rijk, dat toen onder meer Palestina omvatte, met als doel vrije toegang tot de Middellandse Zee te krijgen. De Turkse sultan verzocht Frankrijk daarom als beschermheer op te treden van de katholieke inwoners.
Maar toen Nicolaas eiste dat Rusland alle Turkse orthodoxe gelovigen onder zijn hoede zou nemen weigerde Turkije. De zaak kwam op scherp te staan toen de Franse keizer Napoleon III eiste dat de heilige plaatsen in Palestina onder de hoede van de katholieken zouden komen. De sultan stemde toe, pakte de sleutels van onder meer de Geboortekerk van de orthodoxen af en overhandigde ze aan de katholieken. Toen ook nog de zilveren ster werd gestolen, die in de Geboortegrot de plaats aangeeft waar de kribbe van Jezus zou hebben gestaan, laaiden de godsdienstige spanningen zo hoog op dat er op Kerstmis zelfs een ordinaire ruzie ontstond over de vraag wie voor de viering van de mis als eerste de Geboortekerk zou mogen betreden.

Krimoorlog

De Russisch-Turkse spanningen hadden in 1853 al geleid tot Turkse oorlogsverklaring, nadat de Russen de Donaumonding hadden bezet. In maart 1854 volgden Engeland en Frankrijk. In september kwam het tot een invasie van Britse, Franse en Turkse troepen op de Krim, het Russische schiereiland in de Zwarte Zee. De oorlog kreeg een gruwelijk verloop als gevolg van fouten van de geallieerde bevelhebbers. Bovendien hadden de troepen aan alles gebrek: warme kleding in de strenge winter, voedsel en medicamenten. Als gevolg van cholera overleed de helft van de soldaten. Het enige lichtpunt was het optreden van een Engelse verpleegster, Florence Nightingale. Deze 'Dame met de lamp' zorgde voor een aanzienlijke verbetering van het lot van oorlogsgewonden.

Geboortekerk < De Kerstviering in de Geboortekerk in Bethlehem is sinds 1856 aan strenge regels gebonden.

Bij de vrede van april 1856 waren er alleen verliezers. Rusland moest het gebied rond de Zwarte Zee demilitariseren en Turkije moest toezien dat in de Donaudelta en Bessarabië een nieuwe staat ontstond: Roemenië.
Na de oorlog legde de Turkse consul van Palestina strenge regels vast voor de kerstviering in de Geboortekerk van Bethlehem. De ceremonie wordt geleid door de rooms-katholieke patriarch van Jeruzalem; op het ogenblik de Palestijn Michel Sabbah. Al zijn bezigheden liggen vast, van zijn aankomst in Bethlehem tot en met zijn vertrek. Hij draagt de nachtmis op in de Franciscaanse St. Franciscuskerk. Dan volgt een processie naar de Geboortekerk, op een steenworp afstand. Die gaat men binnen via een portaal van slechts 1,25 meter hoog; de 'deur van de nederigheid'. Voor burgerlijke en politieke afgevaardigen is geen prominente rol weggelegd. Vorig jaar, toen Bethlehem net door Israël was overgedragen aan de Palestijnse Autoriteit, moest Yasser Arafat genoegen nemen met een bescheiden plaats.
Als hoogtepunt van de ceremonie dalen uitsluitend de geestelijken af in de grot, waar de patriarch uit het evangelie de passage voorleest over de geboorte van Christus. Dergelijke ceremonies zijn overigens ook vastgelegd voor andere heiligdommen, zoals de Heilig-Grafkerk en de Kerk van Gethsemané in Jeruzalem.

Gast

Kerstmis is één van de zeldzame gelegenheiden in het Heilige Land waarbij rooms-katholieken en grieks-orthodoxen gezamenlijk optreden. Maar de katholieken zijn in de Geboortekerk uitdrukkelijk te gast en de orthodoxe eigenaars houden dat nauwlettend in de gaten. De Israëlische schrijver Amos Elon stelde vast dat 'als Franciscaanse handen het zouden wagen met een bezem het grieks-orthodoxe stof aan te raken', alleen leger en politie de rust zouden kunnen herstellen.
Maar ook daarbuiten zijn de spanningen weer terug. Vorig jaar leek het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen tot concrete resultaten te leiden en vierden de massaal toegestroomde pelgrims in Bethlehem een redelijk ontspannen Kerstfeest. Dit jaar zal die viering zeer bescheiden zijn, want de Palestijnse autoriteiten hebben grote financiële problemen. Bovendien lijkt de in Bethlehem vrede op aarde weer heel ver weg.


DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings