Kinderen en echtgenoot baarden overleden vorstin grote zorgen

'Wij wonen in een huis vol ramen'

Door ANDRÉ HORLINGS

(21 maart 2004) Het overlijden van prinses Wilhelmina op 28 november 1962 betekende de afsluiting van een tijdperk in de Oranje-geschiedenis. De vorstin die vijftig jaar aan het hoofd had gestaan van het Koninkrijk der Nederlanden, was heengegaan. Ze had vooral tijdens de oorlogsjaren tal van overtuigde republikeinen 'bekeerd'. Maar in de jaren die volgden kwam een einde aan een mythe. De koninklijke familie bleek net zo kwetsbaar als elk gewoon gezin.

Koningskinderen kwamen tot omstreden keuzen en een prins viel van zijn voetstuk. De ermee samenhangende spanningen zouden menig 'normaal' huwelijk hebben gesloopt, maar de problemen van Juliana en Bernhard speelden zich ook nog eens onder het oog van een steeds gretiger pers af en in een periode waarin menig heilig huisje tot de grond toe werd afgebroken. Het mag een wonder heten dat het prinselijk paar in 1997 met alle kinderen en kleinkinderen in ongeveinsde harmonie in Kenia zijn diamanten huwelijk kon vieren.
Toen Juliana en Bernhard elkaar leerden kennen, was het verschil in karakters zonneklaar. Juliana was burgerlijk en degelijk en stond onder sterke invloed van haar moeder. Bernhard was een man van de wereld, een avonturier en een levensgenieter. In de oorlog slaagde de Duitse prins erin de argwanende Britten van zijn integriteit te overtuigen. Als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) groeide zijn populariteit en hij was zelfs prominent aanwezig toen op 5 mei 1945 in hotel De Wereld in Wageningen door de Duitse commandant Blaskowitz de capitulatie werd getekend. Bernhards reputatie bleef onaangetast toen de door schandalen aangetaste BS in 1948 werden opgeheven en hij greep enthousiast de kans om in het buitenland op te treden als Nederlands ambassadeur voor het bedrijfsleven.

Bernhard hoofd van gezin

'Leve onze nieuwe koningin', juicht prinses Wilhelmina na haar aftreden op het bordes van het Paleis op de Dam (Foto van filmbeeld Polygoon)>

Tijdens haar inhuldiging als koningin in 1948 zei Juliana: ,,Ik ben gelukkig in mijn man een levensgezel naast mij te hebben, die een grote steun voor me is.'' Hoewel artikel 11 van hun huwelijkscontract bepaalde dat 'de opvoeding van de kinderen waarmee het huwelijk mocht worden gezegend in beginsel door de Hoge Echtgenoten zal worden geregeld', beschouwde Bernhard zich als het hoofd van het gezin. ,,'Thuis ben ik de baas', hield hij vol, ook toen hij later zeer uithuizig werd'', schreven M. Schenk en M. van Herk in de biografie 'Juliana, vorstin naast de rode loper'. Hij eiste van zijn dochters een grote discipline en Irene bekende ooit in een interview dat ze wel eens stampvoetend door het paleis schreeuwde: 'Ik w¡l geen prinses zijn'.
Een duidelijk geschilpunt bleek de keuze van de lagere school. Juliana wilde haar kinderen de lessen laten volgen op de Werkplaats in Bilthoven, geleid door quaker-anarchist Kees Boeke, een onderwijs- en maatschappijvernieuwer. Bernhard was tegen, maar Juliana kreeg haar zin. De prins stelde toen een eigen adviseur aan, de gereformeerde prof. dr. Jan Waterink, hoogleraar pedagogiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, die in 1948 bovendien opdracht kreeg een biografie van Juliana te schrijven: 'Onze jonge koningin thuis'. ,,Hij maakte er een hagiografie van Bernhard van'', stelde Schenk vast.
Dat gebedsgenezeres Greet Hofmans tussen 1948 en 1956 als splijtzwam fungeerde tussen koningin en prins, ging aan het overgrote deel van de bevolking voorbij. De publicaties daarover in het buitenland wekten eerder verontwaardiging dan dat ze vragen opriepen. Het sprookje bleef intact, al hadden koningin en prins totaal verschillende interesses, maatschappelijke visies en standpunten, en al leidden ze elk hun eigen leven.

Gelukkige olifant

De villa die in 1960 werd gekocht in het Italiaanse Porto Ercole kreeg de naam 'De gelukkige olifant', en het sprookjesgehalte bereikte een climax toen in 1962 vorsten uit de gehele wereld, onder wie de Britse koningin Elizabeth en de toenmalige sjah (keizer) van Iran, de festiviteiten bijwoonden ter gelegenheid van het 25-jarig huwelijk van het koninklijk paar. Elizabeth zat toen zelfs voor het eerst in een bus.
Intussen werden de prinsessen huwelijksrijp. Hun uitverkorenen moesten, zo had Bernhard gezegd tegen zijn biograaf Alden Hatch, ,,onze dochters gelukkig maken en harde werkers zijn''. De boulevardpers in het buitenland koppelde Beatrix begin jaren zestig aan de meest uiteenlopende mannen, van wie ze sommigen niet eens kende.
Irene werd in elk geval verliefd op Spanje. Nadat ze was beëdigd als tolk-vertaler Spaans vertrok ze in januari 1964 naar dat land voor een langdurig verblijf. Al gauw meldde de Spaanse pers dat ze zich zou gaan verloven met een Spaanse edelman, maar wie dat was bleef onduidelijk.
Intussen hief Irene in een interview met De Telegraaf een lofzang aan op het vele goede dat het Spanje (toen nog geregeerd door de in 1975 overleden rechtse dictator Franco) volgens haar op sociaal en maatschappelijk terrein had te bieden. De andere Nederlandse dagbladen reageerden uiterst kritisch en stelden vragen over de ministeriële verantwoordelijkheid voor Irene's uitlatingen.
Korte tijd later maakte een Spaanse fotograaf in de rooms-katholieke kerk van San Jeronimo een foto van Irene aan wie de communie werd uitgereikt. De conclusie lag voor de hand: de prinses was rooms-katholiek geworden. Dat werd uiteindelijk op 29 januari 1964 bevestigd: de opneming in de RK kerk was op 3 januari geschied met een doopplechtigheid, geleid door de Nederlandse kardinaal Alfrink. Later bleek dat de doop in Rome was geschied. Het besluit van de prinses bracht heel wat commotie teweeg. Toch werd, afgezien van een kleine groep orthodoxe protestanten, vrij algemeen aanvaard dat de prinses vrij was het geloof van haar keuze te belijden. Het was vooral haar geheimzinnigheid die werd bekritiseerd.

Don Carlos

Irenetrouwt < Irene en Carlos trouwden in Rome. Juliana en Bernhard volgden de plechtigheid op de tv. (Devrouwvaneentaxichauffeur.nl)

) De vraag of een en ander verband hield met de liefde werd door Irene ontkend. Maar kort daarna wist de Volkskrant te melden dat Bernhard, zonder dat de regering ervan wist, met het regeringsvliegtuig naar Toledo was gevlogen en er met Irene had geluncht in de flat van een zekere 'Don Carlos'. Vervolgens weigerde Irene mee naar Innsbruck te gaan, waar zij met Juliana, Bernhard, Beatrix en Margriet de Olympische Winterspelen zou bijwonen.
Koningin en prins vlogen op 4 februari terug naar Nederland, dat intussen bol stond van de geruchten over een op handen zijnde verloving. Na overleg met premier Marijnen legde de koningin 's avonds echter de verklaring af dat daar voorlopig geen sprake van zou zijn. ,,Wij doen een dringend beroep op u om haar de rust te gunnen waaraan zij onder deze omstandigheden zozeer behoefte heeft.''
De volgende dag bleken koningin, prins en regeringsvliegtuig opnieuw vertrokken, ditmaal naar Parijs, waar Bernhard overleg pleegde met de familie van de bijna-verloofde. Bij terugkomst op Soesterberg stapte de prins uit het toestel zonder Juliana. Nieuwe geruchten. Later bleek dat de vorstin zo geëmotioneerd was dat ze wachtte tot alle journalisten en fotografen vertrokken waren, voordat ze te voorschijn kwam.
Drie dagen later vloog Bernhard naar Madrid. Hij was nog onderweg toen de ouders van prins Carlos Hugo - prins Xavier van Bourbon-Parma en doña Magdalena - via de radio bekend lieten maken dat hun zoon zich had verloofd met Irene. Vervolgens moest Bernhard nog vier uur op het vliegveld wachten tot het gelukkige paar zich verwaardigde in te stappen.
De verloving bleek echter allerminst vanzelfsprekend, en niet alleen omdat de toen 24-jarige prinses daar in 1964 officieel nog toestemming van haar ouders voor nodig had. Een kwartet verantwoordelijke ministers werd op Soestdijk geconfronteerd met de dwingende eis van Irene, Carlos en diens meegekomen zus Cécile, dat Irene de rechten op de Nederlandse troon zou dienen te behouden.

Ondenkbaar

De bewindslieden achtten dat echter om drie redenen uitgesloten: omdat Carlos ook rechten op de Spaanse troon deed gelden, omdat een combinatie van Spaans-Nederlands koningschap ondenkbaar was èn omdat Carlos leider was van de rechtse, fanatiek katholieke Carlistenbeweging. Juliana en Bernhard sloten zich bij die mening aan.
Tegen drie uur 's nachts maakte een radionieuwslezer het nieuws dan eindelijk bekend. Hij las de aankondiging voor van Irene's verloving met Don Carlos, hertog van Madrid, aangevuld met de gelukwensen van Juliana en Bernhard. Vervolgens liet premier Marijnen weten dat Irene geen voorstel tot goedkeuring van haar huwelijk door het parlement zou indienen. Daarmee zouden haar rechten op de troon vervallen.

Claus von Amsberg

Claus Een rookbom verstoorde de koninklijke rijtour door Amsterdam tijdens het huwelijk van Beatrix met Claus (Vandehakopdetak.nl) >

In mei 1965 kreeg een fotograaf in het park bij Beatrix' kasteeltje Drakensteyn de kroonprinses en een onbekende man voor zijn telelens. Nadat De Telegraaf de foto had geplaatst bleek dat het om Claus von Amsberg ging, een Duitse diplomaat die in de oorlog lid was geweest van een Wehrmachtonderdeel in Italië. Hoewel onderzoek van geschiedschrijver en Tweede-Wereldoorlog specialist dr. L. de Jong aantoonde dat ,,niets erop heeft gewezen dat dat legeronderdeel in die periode gewelddaden heeft gepleegd die bezwarend zouden kunnen zijn'', werd Von Amsberg door velen uiterst argwanend ontvangen.
,,Ik kan u verzekeren: het is goed'', had Juliana bij de verloving gezegd. Maar rellen, protesten, een brief van PvdA-fractieleider Nederhorst en 34 gelijkgestemden met de vaststelling dat 'Beatrix volkomen vreemd staat tegenover de harde eisen die het koningschap stelt', en een heftig debat in de Tweede Kamer, gingen Claus niet in de koude kleren zitten. Hij bood zelfs aan zich terug te trekken. Bernhard vroeg hem daarop: 'Houd je van haar of niet?', waarop Claus bleef.
De vijandigheid bereikte een hoogtepunt tijdens het huwelijk, dat op 10 maart 1966 in Amsterdam werd voltrokken. Bijna 3.000 politiemannen konden niet voorkomen dat Provo's en aanverwante groeperingen er een uiterst onrustige dag van maakten. Na een demonstratieve bijeenkomst bij De Dokwerker - symbool van het verzet tegen nazi-Duitsland - werd de Gouden Koets bekogeld met rookbommen en klonken spreekkoren met leuzen als 'Leve de republiek' en 'Claus raus'.
Lange tijd werd verondersteld dat Beatrix per se in Amsterdam wilde trouwen. Het was echter de toenmalige regering-Cals die daaraan vasthield. De kroonprinses had geen bezwaar tegen Baarn, waarmee bovendien scheve ogen in Den Haag zouden zijn voorkomen. ,,De meerderheid van het kabinet, minister-president Cals voorop, hield echter vast aan Amsterdam, omdat volgens hen niet voor stadsterreur opzij mocht worden gegaan,'' meldde ook biografe Schenk.
In de jaren die volgden dwong Claus respect en bewondering af bij al zijn eerdere critici. Hij behoort nu al jaren tot de meest populaire leden van de koninklijke familie.

Prins Bernhard

Bernhard < De omkopingszaak van Bernhard door Lockheed trok internationaal grote aandacht (Noordhollands Dagblad)

De huwelijken van prinses Margriet in 1970, met mr. Pieter van Vollenhoven en van Christina in 1975 met de Cubaanse balling Jorge Guillermo lokten nauwelijks reacties uit. Net zo min als het nieuws dat prins Bernhard in 1967 een dochter zou hebben bij een Parijse vriendin, Alexia. Dat laatste kwam in de openbaarheid via Amerikaanse schandaalbladen nadat de prins in 1976 het middelpunt was geworden van de Lockheed-affaire.
De prins zou tussen 1960 en 1962 via derden een miljoen en in 1968 nog eens 100.000 dollar hebben ontvangen van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Lockheed, producent van onder meer de ook door Nederland aangekochte Starfighter-straaljagers. Bovendien zou hij in 1974 brieven aan Lockheed hebben geschreven met de vraag hem een miljoen dollar commissie te betalen wanneer de Nederlandse marine de Lockheed Orion zou aanschaffen als opvolger van de verouderde Neptune.
De aantijgingen werden niet bewezen. De 'commissie van drie' die de affaire onderzocht (Donner, Peschar en Holtrop) kwam wel tot de conclusie dat de prins zich ,,veel te lichtvaardig heeft begeven in transacties die de indruk moesten wekken dat hij gevoelig was voor gunsten'' en dat hij zich ,,toegankelijk heeft getoond voor onoirbare verlangens en aanbiedingen''. Ook had Bernhard ,,zich laten verleiden tot het nemen van initiatieven die volstrekt onaanvaardbaar waren en die hemzelf en het Nederlandse aanschaffingsbeleid bij Lockheed in een bedenkelijk daglicht moesten stellen''.
Algemeen werd echter ook geconcludeerd dat de diverse regeringen die sinds 1948 graag goede sier maakten met het werk van de prins als handelsambassadeur voor Nederland. Nimmer was hem een strobreed in de weg gelegd. Alle zakenreizen van Bernhard vonden plaats met volledig medeweten en instemming van de achtereenvolgende kabinetten.
Prins Bernhard moest uiteindelijk al zijn banden met de krijgsmacht verbreken (hij was inspecteur-generaal), zijn uniform in de kast hangen en zijn functies in het bedrijfsleven neerleggen.

Uniformverbod

Op 23 augustus 1976 legden Bernhard en Juliana voor de televisie een verklaring af. ,,Het publiek zag twee hypernerveuze mensen, naar het scheen angstig balancerend op het breekpunt van de monarchie'', rapporteerde Schenk in haar Juliana-biografie. ,,Juliana wist hoe hard het 'vonnis' haar man trof en hoe verbijsterd hij was door het gebrek aan loyaliteit van zijn vrienden. Zij heeft moeten aanzien hoe Bernhards luxueuze comfortabele glazen huis door zijn eigen daden en de reactie van de wereldpers daarop werd verbrijzeld.''
Voor de publieke opinie was de kwestie inmiddels afgedaan. Tijdens de rijtoer op Prinsjesdag 1976, met Bernhard voor het eerst in jacquet met traditionele anjer, stond een juichende menigte langs de route. Drie maanden voor de 80ste verjaardag van de prins, in 1991, schrapte het kabinet-Lubbers-III, na consultatie van alle fractievoorzitters in de Kamer, het uniformverbod. ,,Het kabinet zou het op prijs stellen wanneer de prins in voorkomende gevallen, zoals bij de jaarlijkse herdenking van de capitulatie in Wageningen, weer een uniform zal dragen'', aldus de toenmalige verklaring van de Rijksvoorlichtingsdienst.
Juliana herinnerde aan de nachtmerries in haar afscheidsrede tot het Nederlandse volk op 29 april 1980 ter gelegenheid van haar troonsafstand. ,,Wij allen wonen - maar in het bijzonder degene die het koningschap uitoefent - als in een huis vol ramen, blijkbaar van verschillende kleuren glas, zodat men daar doorheen de figuren maar schimmig en grillig waarneemt. Aangevuld met verbeeldingskracht lijken die dan mooier of lelijker dan ze werkelijk zijn. Hoogst zelden blijken de gei¨nteresseerde toeschouwers het ware beeld te kunnen zien. En dat is jammer. We zouden zo graag goed gekend worden en begrepen in onze eigen bedoelingen.'' (Noordhollands Dagblad, bij overlijden Juliana)


DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola