Gedwongen verkoop 'Arnhem' ontbeerde iedere vorm van realiteit

Kartelwaakhond NMa bijt in het zand

Door ANDRÉ HORLINGS

(21 september 2000) Wegener mag de Arnhemse Courant en de edities van het Gelders Dagblad in Achterhoek, Liemers, Graafschap, Vallei en Zuid-Veluwe blijven uitgeven. De rechtbank in Rotterdam stelde gisteren de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) in het ongelijk. Die had in maart de verkoop van deze kranten als voorwaarde gesteld voor de overname van regionale VNU-dagbladen, waaronder De Gelderlander in Nijmegen.

Het is voor het eerst dat de `kartelwaakhond van Nederland' in het zand bijt. Tot nu toe stelde de rechter zich steeds op achter de besluiten van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). Deze werd in 1998 opgericht om toezicht te houden op naleving van de Mededingingswet, ofwel de handhaving van gezonde concurrentieposities en het tegengaan van achterkamertjespolitiek.
De dreigende verkoop van de Arnhemse Courant vloeide voort uit de overname door Wegener, in september 1999, van de VNU-dagbladen, die verschijnen in het zuiden van Nederland. De NMa werd ingeschakeld om de mededinging te toetsen. In maart 2000, een half jaar later, bepaalde de `kartelpolitie' dat de overname door mocht gaan, mits Wegener de Arnhemse Courant en drie edities in het concurrentiegebied met De Gelderlander - samen ongeveer 46.000 abonnees - zou verkopen. Anders zou door de concentratie `de mededinging in de overlappingsgebieden significant worden belemmerd'. De 107 betrokken medewerkers gingen voor de derde keer in tien jaar een periode van onzekerheid tegemoet.

Concurrentie

Natúúrlijk bestaat er in een stad of streek waar meer dagbladen verschijnen ook meer journalistieke concurrentie, daar heeft de NMa gelijk in. Wanneer concurrentie-overwegingen al in aanmerking hadden kunnen worden genomen, dan had dat echter begin jaren `90 moeten gebeuren. Als gevolg van persconcentraties werden toen - niet alleen in het Wegener-gebied - steeds meer steden een `one paper city', waar de bewoners voor de berichtgeving over hun omgeving waren aangewezen op één enkele regionale krant. Alleen was er toen nog geen NMa.
Nu verbijsterde het besluit vriend en vijand. In de aanloop naar de uitspraak waren alle mogelijke scenario's de revue gepasseerd, maar helemaal niemand had aan de verkoop van `Arnhem' gedacht. Het was alsof de NMa veronderstelde met het gedwongen handhaven van één van de laatste concurrentieposities de pluriformiteit van de dagbladpers in Nederland te redden.

Inconsequent

De verbazing van journalistiek Nederland groeide enkele maanden later nog verder, toen de NMa de aankoop van Dagblad De Limburger door De Telegraaf wél goedkeurde, mits de zelfstandigheid zou worden gegarandeerd van het Limburgs Dagblad. Die krant was al in het bezit was van de Amsterdamse uitgever, maar verkeert volgens journalistieke waarnemers in een tamelijk zorgwekkende staat. De twee dagbladen bezitten een fors gemeenschappelijk 'overlappingsgebied' en vrijwel niemand in het bronsgroei eikenhout gelooft in een langdurig naast elkaar bestaan. Om te beginnen hebben ze al plannen voor een gemeenschappelijk hoofdkantoor in Sittard.
Het loskoppelen van `Arnhem' was tijdens de onderhandelingen overigens gesuggereerd door Wegener-topman Jan Houwert zelf, nadat de NMa duidelijk had gemaakt geen toestemming te zullen geven voor de VNU-overname, tenzij hij met een `creatieve oplossing' zou komen. ,,Ik heb moeten toestaan dat ze mijn pink afkapten en niet mijn hele hand. Maar het blijft bizar,'' verklaarde de Wegener-topman en spande tegen dat onderdeel van de uitspraak een bodemprocedure aan.
Voor de Rotterdamse rechtbank demonstreerde Houwert eind juni de absurditeit van de eis door de dagbladen van Wegener Uitgeverij Gelderland-Overijssel (WUGO), met gemeenschappelijke `algemene' katernen en afzonderlijke regionale edities, op tafel uit te spreiden en er de `Arnhemse' uitgaven er tussenuit te halen. Die moesten immers uit het verband worden getrokken en verkocht. `Onverkoopbaar'. Hoewel Houwert de scepsis over de verkoopbaarheid van `zijn' kranten laconiek wegwuifde -- ,,Ongetwijfeld zijn er partijen die belangstelling hebben; het zijn mooie kranten waarmee iemand een goede start kan maken'' -- werd de realiteit van deze uitspraak intern en extern ernstig betwijfeld. Hij kon zijn eigen producten trouwens moeilijk `onverkoopbaar' verklaren.

Ruwer klimaat

De strijd van het nieuwe dagblad leek bij voorbaat verloren. De nieuwe eigenaar zou voor de noodzaak staan de nu regionale `Arnhemse' edities nieuw leven in te blazen met kostenverslindende investeringen, door ze minimaal op te tuigen met een eigen structuur, een binnen- en buitenlandredactie en een nieuwe opmaak. Al gunde de NMa hem trouwens wel enige tijd, want Wegener werd ertoe verplicht de nieuwe concurrent tot 1 januari 2005 alle faciliteiten te bieden die nu ook bestaan, zoals het gebruik van de persdienst GPD. Maar daarna zou onvermijdelijk een bikkelharde concurrentiestrijd losbarsten van David tegen Goliath.
Vorig jaar signaleerde het Bedrijfsfonds voor de Pers dat `nu nog zelfstandige kleinere kranten de nadelen ervaren van de concentratie'. Het ANP verleent bijvoorbeeld minder faciliteiten en de loonsverhogingen voor journalisten zijn gebaseerd op de rendementen van de grote uitgevers. In de afgelopen jaren is het klimaat in de dagbladwereld alleen maar ruwer geworden, eiste de `ontlezing ' zijn tol en daalde het aantal abonnementen. Tegenwoordig ligt het nieuws `gratis' op straat en op het treinperron, waar Metro, Sp!ts en News.nl de losse verkoop van de landelijke dagbladen al danig hebben aangetast. De rol van radio, televisie en internet in de nieuwsvoorziening groeit.

NMa dreigde moeizame reorganisatie ongedaan te maken

Arnhem al vaker speelbal van persconcentratie

De Arnhemsche Courant in de 19e eeuw (Mijn Gelderland) >

De Arnhemse Courant, opgericht in 1813, is op het Haarlems Dagblad na de oudste krant van Nederland. Het toen landelijk verschijnende invloedrijke dagblad, dat zich liet inspireren door de liberale leider Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872), stond uiterst kritisch tegenover het koningshuis, dat in die periode overigens allerminst als steunpilaar fungeerde onder de democratie. In de loop van de tijd verschoof de aandacht naar het plaatselijke nieuws en werd de krant een regionaal dagblad.

De schaalvergroting in de jaren zestig bracht de krant onder de vleugels van uitgeverij Van der Loeff in Enschede. De jaren `90 kenmerkten zich door turbulentie. In 1990 begon werd het bedrijf onderdeel van de Oostelijke Dagbladen Combinatie (ODC), waarbinnen vier krantenbedrijven gingen samenwerken: Tubantia/Hengelo's Dagblad/Dagblad van het Oosten, Twentse Courant/Overijssels Dagblad, Arnhemse Courant/Graafschapbode, Edese Courant/Nijmeegs Dagblad en Deventer Dagblad/Zutphens Dagblad/Sallands Dagblad/Gelders-Overijsselse Courant.
De redacteuren kregen nauwelijks tijd om zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden, laat staan op adem te komen. Anderhalf jaar later, in 1991, werd de ODC overgenomen door Wegener, een aanvankelijk kleine Apeldoornse dagbladuitgever die in de jaren `80 door de aankoop van Utrechts Nieuwsblad/Amersfoortse Courant een serieuze rol ging spelen op de Nederlandse dagbladmarkt (later werden ook nog Tijl in Zwolle, Sijthoff in Den Haag en Provinciale Zeeuwse Courant in Vlissingen ingelijfd).

Synergie

De belangrijkste reden voor een fusie is `synergie`; de kostenbesparing die alleen al wordt bereikt door een gezamenlijke afdeling op te richten voor activiteiten die tot dan toe afzonderlijk gebeurden, zoals personeelszaken en de boekhouding. `Overtollig' personeel kan dan (in het beste geval) andere nuttige dingen gaan doen.
Maar uiteraard zocht Wegener ook naar manieren om de lappendeken van zo`n vijftien verschillende dagbladtitels in alleen al Gelderland en Overijssel, die elkaar ook nog gedeeltelijk beconcurreerden, te hervormen. Dat leidde in 1994 tot het samengaan van de Apeldoornse, Arnhemse en Deventer `tak' in één dagbladcombinatie: Wegener Uitgeverij Gelderland-Overijssel (WUGO) met vijf afzonderlijke titels: Apeldoornse- en Arnhemse Courant; Deventer-, Gelders- en Overijssels Dagblad.
Het ingewikkelde fusieproces stelde het geduld van abonnees en journalisten danig op de proef. De veranderingen die ermee gepaard gingen kunnen geen enkele lezer zijn ontgaan.Er volgden ingrijpende wijzigingen in de organisatie, lay-out en indeling van de kranten. Het duurde maanden voordat de organisatie duidelijk `op de rails' stond. Maar het uiteindelijke resultaat waren duidelijk herkenbare kranten, waarvan het algemene gedeelte - binnen- en buitenlands nieuws, bijlagen - voortaan werd geproduceerd in Apeldoorn en de regionale edities (zie de ondertitel op de voorpagina) verzorgd door regionale redacties. De NMa-voorwaarden dreigden die reorganisatie weer ongedaan te maken.
De uitspraak van de rechtbank betekent echter allerminst dat er nu rust in de tent komt. Want ongetwijfeld zal Wegener proberen de voordelen van de schaalvergroting zo veel mogelijk uit te buiten. Dat kan, op termijn, een behoorlijke kwaliteitsverbetering opleveren. Opnieuw met merkbare veranderingen, inspanning van alle krachten en wellicht een beroep op het geduld van de abonnees.

(In krant gepubliceerde versie werd door ruimtegebrek ingekort)


DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola