Tussen 1492 en 1992 in Lage Landen 88 opstanden

Nederland verrassend revolutionair

Door ANDRÉ HORLINGS

(19 januari 1994) In Polen won de oppositie in de jaren '80 steeds meer aan kracht en in juni 1989 kreeg de vakbond Solidariteit in de Eerste Kamer 99 van de 100 zetels en in de Tweede Kamer het wettelijke maximum van 35 procent. In Hongarije zorgde een nationaal referendum voor de ontmanteling van de greep van de communistische partij op het dagelijks leven. In de DDR vluchtten in de herfst van 1989 duizenden Oostduitsers via Tsjechoslowakije, Polen en Hongarije naar West-Duitsland en leidden demonstraties tot de val van de Muur. In Tsjechoslowakije trad in november 1989 de regering af onder druk van massale demonstraties. In Roemenië werden de dictator Ceausescu en zijn vrouw Elena in een showproces ter dood veroordeeld, terwijl op straat de geheime dienst Securitate en de bevolking in strijd waren verwikkeld om de macht.

De uiteenlopende manieren waarop in Oost-Europa een einde kwam aan de macht van de communistische partij kunnen worden gedefinieerd als 'een plotselinge, verreikende, door het volk afgedwongen machtswisseling' en daarmee als 'een revolutie'. Al vallen de gebeurtenissen niet te vergelijken met de revolutionaire strijd in Frankrijk tussen 1789 en 1799 of die in Rusland tussen 1917 en 1921.
,,Een ruime definitie heeft het voordeel dat de aandacht wordt gevestigd op belangrijke problemen die de beperkte definitie verdoezelt: in welke mate en op welke manier voegen grote revoluties zich naar de regelmatigheden van de niet-revolutionaire politiek? In het bijzonder, hoe beïnvloeden brede veranderingen in de organisatie van staten revoluties?'' Deze twee vragen vormen voor de Britse historicus Charles Tilly het uitgangspunt in het boek 'Europese revoluties, 1492-1992'.

Lage Landen

Het boek beziet de belangrijkste gebeurtenissen in Europa van de afgelopen 500 jaar onder een andere hoek dan gebruikelijk, waarbij oorlogen tussen de staten de grote lijnen van de historie bepalen. ,,We missen een systematische, historisch gefundeerde analyse van revolutionaire processen'', stelt Tilly vast.
Het lijkt een trend te worden om dezelfde verhalen via een ander uitgangspunt opnieuw 'door de machine' te halen. Een voorbeeld is de kennelijke lotsverbondenheid van historische figuren, zoals de 'parallelle levens' van Hitler en Stalin en de 'krachtmeting' die met name Churchill en Hitler met elkaar leverden tot en met de Battle of Britain.
'Europese revoluties' geeft echter een nieuwe kijk op de geschiedenis. Het boek brengt de revoluties van de afgelopen 500 jaar in verband met de veranderingen in de aard van staten en in de onderlinge betrekkingen tussen staten. Uitgangspunt is de stelling dat revoluties altijd een gewelddadige overdracht van staatsmacht behelzen en dat elk nuttig overzicht van revoluties daarom aan moet geven hoe staten en het gebruik van geweld verschillen naar tijd, ruimte en maatschappelijke omstandigheden.

Staten in verandering

,,Revoluties zijn niet meer wat ze geweest zijn, omdat státen niet meer zijn wat ze geweest zijn'', geeft Tilly de historische verschillen aan. In het boek behandelt hij afzonderlijk de revoluties in de Lage Landen, op de Britse eilanden, in Frankrijk en Rusland-en-zijn-buren, op het Iberisch schiereiland en, nogal beknopt, op de Balkan en in Hongarije. Een overzicht in het afsluitend hoofdstuk leert dat het tussen 1492 en 1992 in Europa om in totaal 709 'revolutionaire situaties' gaat, waarvan.... 88 in de Lage Landen.
Dat laatste is nogal verrassend, want Nederland staat niet bekend als een land waar een grimmige bevolking de regering elk moment gewelddadig uit het zadel dreigt te wippen. De allerlaatste revolutionaire situatie deed zich echter ruim anderhalve eeuw geleden voor, in de jaren 1830-1833, toen België zijn onafhankelijkheidsstrijd voerde tegen Nederland en vervolgens Vlamingen en Walen elkaar de zeggenschap over de nieuwe staat betwistten. Sindsdien bleef het rustig, op recente gewelddadige oprispingen rond Voeren na. Toen vorig jaar koning Boudewijn overleed bleek, ondanks de intussen doorgevoerde federalisering, 'België' nog steeds te bestaan.
Tussen 1742 en 1841 telt Tilly 17 afzonderlijke 'revoluties' in de Lage Landen, die respectievelijk werden veroorzaakt door de opstand van Oranje-aanhangers in de Verenigde Provinciën (1747-1750), < de revolutie van Hollandse patriotten (Fokke & Sukke), beëindigd door Pruisische interventie (1785-1787), de Brabantse omwenteling (1789-1790), de Bataafse revolutie (1795-1798) en de reeds vermelde Belgische revolutie (1830-1833). Daarvoor was het een eeuw betrekkelijk rustig gebleven.

Bakermat van burgerlijke revolutie

Maar in de anderhalve eeuw tussen 1492 en 1642 behoorde ons land tot de onrustigste gebieden van Europa. Tilly noemt de Lage Landen 'bakermat van de burgerlijke revolutie'. Het was de periode dat de Nederlanden zich ontworstelden aan buitenlandse overheersing.
De Nederlandse agressie valt overigens in het niet bij de vele oorlogen die de Britten hebben gevoerd. Dat zijn er ruim 110, en dan komen daar nog zo'n 40 'revolutionaire situaties' op de Britse eilanden zelf bij.
Ondanks de gedetailleerde opsomming en de analyse van overeenkomsten en verschillen slaagt Tilly er niet in tot een algemene conclusie te komen over de voorwaarden voor revolutie. ,,De geschiedenis van een half millennium revolutionaire processen weerlegt alle keurige formuleringen.'' Intussen is Europa, met bloedige burgeroorlogen in Joegoslavië en aan de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie, wel weer in uiterst revolutionair vaarwater gekomen. Maar het kennelijk opbloeiend nationalisme ziet de Britse historicus eerder als de laatste stuiptrekkingen van een achterhaald verschijnsel, al zijn de consequenties van die stelling nauwelijks geruststellend.
Hij verwacht dat als gevolg van de Europese eenwording steeds meer nationalistische prikkels zullen verdwijnen en voorziet dat de politieke en economische macht uiteindelijk overgaan naar zeer grote eenheden die niet meer lijken op de staten zoals we die in de laatste 200 jaar kennen. ,,Wat sommige mensen als een tijd van hernieuwd nationalisme zien, kan heel goed het voorspel tot zijn totale verval zijn.''



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola