Emscher

In de ooit 'allersmerigste rivier ter wereld' in het Ruhrgebied zwemt weer vis

Morsdode Emscher komt tot leven

Door ANDRÉ HORLINGS

(14 oktober 2000) Op de foto spelen kinderen met een bal in het water. Op de oever liggen roeiboten. Dat beeld werd nog maar kort geleden voor onmogelijk gehouden. 'Aan de stranden van Emscher en Ruhr', luidt de wervende tekst bij dit onderdeel van de Route Industriekultur, een culturele rondgang in het Ruhrgebied langs industriële objecten uit een voltooid verleden tijd. De Ruhr is bekend, als zijrivier van de Rijn en als naamgever van het Ruhrgebied. De Emscher is relatief onbekend, want terecht onbemind: de nauwelijks 100 km lange stroom, van Dortmund naar de Rijn, was tot voor kort de allersmerigste rivier ter wereld.

Hij fungeerde als open riool voor de 'kolenpot'; de aaneengeklitte massa van grauwe dorpen, steden en industriegebieden vol schoorstenen, kolenbergen, fabrieksinstallaties, herrie en stank, waarmee het Ruhrgebied die ruim een eeuw lang zorgvuldig aan zijn ongezonde imago werkte.

Emscher Het stromingsgebied van de Emscher (Metropoleruhr) >

Het Ruhrgebied is bezig met een metamorfose. De meeste fabrieken zijn gesloten. Van de ooit 600.000 arbeiders heeft een gemoderniseerde industrie er over een paar jaar nog maar 30.000 over. De Emscher stinkt niet meer en wordt steeds schoner. Nieuwe wegen langs het water nodigen uit tot wandelingen en fietstochten naar oude industriële objecten. Vroeger waren ze alléén toegankelijk om er zwaar, geestdodend en ongezond werk te verrichten. Sommige hebben een nieuwe, populaire bestemming gekregen en zijn opgenomen in de industriële route.
Maar het beeld is van de spelende kinderen is te idyllisch, al spelen er plaatselijk inderdaad weer kinderen in het gezuiverde water, waar zelfs het dierenleven weer in terug begint te keren.

Herstel

Het herstel begon met de bouw van waterzuiveringsinstallaties in Dortmund (1994) en Bottrop (1997). Nu wordt gewerkt aan een net van ondergrondse afwateringskanalen van samen 400 km lengte, die daar het verontreinigde water heen moeten voeren. Daarna worden de rivieren uitsluitend nog gevoed met grond- en regenwater.
Het Emscherlandschap van vóór de industrialisatie zal echter nooit meer geheel in oude luister worden hersteld. De ruimte ontbreekt. Maatregelen tegen overstromingsgevaar hebben een hogere prioriteit.Maar de nieuwe ‘blauwe’ Emscher draagt wel degelijk bij aan de kwaliteit van het landschap. Een morsdode rivier is tot leven gewekt. Dat is een prestatie van formaat.

Aardverschuivingen door instortende mijnen maakte ondergrondse afvoer onmogelijk

Morsdode rivier was noodgedwongen 'open riool'

< De bron van de Emscher in Holzwickede. (Herbstblatt)

De Emscher ontspringt in een bron op een boerenerf in het dorp Holzwickede ten zuiden van Dortmund. Vroeger doorkruiste de rivier een dun bevolkt, moerassig landschap, waar de mensen leefden van vissen en het temmen van wilde paarden. Overvloedige regenval en smeltende sneeuw veroorzaakten voortdurend overstromingen. Waterverontreiniging en stankoverlast was er echter ook al eeuwen bekend, want aan de stroom verrezen papiermolens die geverfde vodden verwerkten.

In de tweede helft van de 19e eeuw werd het Emschergebied geïndustrialiseerd. De Kohlenpott werd geboren. Langs de oevers verrees een wirwar aan steenkolenmijnen, cokesfabrieken, arbeiderskolonies en spoor- en verkeerswegen.
De Emscher werd dankbaar gebruikt voor de afwatering van afvalstoffen. Al in 1875 werd het rivierwater omschreven als een zwarte, stinkende brei, waarin geen spoor van leven meer te bekennen was. Toen al was de Emscher de allersmerigste rivier ter wereld.
Maar dat was slechts het begin. Het bevolkingstal in het gebied Emscher-Lippe groeide tussen 1890 en 1900 van 650.000 naar vier miljoen. De vervuiling nam alleen maar verder toe.

Aardverschuivingen

De mijnbouw liet nog meer catastrofale sporen na. Als gevolg van het instorten van mijnen ontstonden aan het oppervlak dramatische bodemverzakkingen van soms totaal wel twintig meter. Aardverschuivingen verstoorden de natuurlijke afvoer van Emscher en zijrivieren. Het smerige water verzamelde zich in stinkende modderpoelen die tot broeinest werden van ziekten als typhus, dysenterie en cholera. De rivierloop moesten voortdurend worden gecorrigeerd, dijken soms meters verhoogd en gemalen aangelegd om overtollig water weg te pompen.
Maar het was pompen met de kraan open. In 1899 besloten de gemeenten langs de Emscherloop tot een voor die tijd uniek samenwerkingsverband: de Emschergenossenschaft. Binnen enkele jaren werd de loop gekanaliseerd.
De maatregel kon echter niet voorkomen dat de rivier tijdens een zware overstroming in 1909 bij Gelsenkirchen veranderde in een binnenzee die hele stadsdelen onder ‘water’ zette. Toen dat wegstroomde bleven giftige drab en faecaliën achter, bezweek veel vee en stierven mensen.

Open riool

Dat leidde tot een nog drastischer aanpak. Maar aan een voortbestaan als ‘open riool’ viel niet te ontkomen. Onderaardse omleidingen waren veel te kwetsbaar voor aardverschuivingen. Daarom werd de Emscher ‘gevangen’ in een betonnen bedding, met door algengroei gladde, levensgevaarlijke oevers. Wie daarop het evenwicht verloor en in het water terecht kwam was vaak reddeloos verloren. Een speciaal verkeersbord werd ontworpen om tegen de gevaren te waarschuwen. De monding van de rivier in de Rijn verschoof als gevolg van bodemdaling tot drie keer toe naar het noorden. Intussen wordt een vierde reconstructie uitgewerkt, waarin rekening wordt gehouden met toekomstige aardverschuivingen. Uiteindelijk zal het water zich straks bij Stapp via een enkele meters hoge waterval in de Rijn storten.

Waterzuivering

NeueEmscher De nieuwe Emscher >

Al in 1906 was bij Duisburg een installatie gebouwd voor de zuivering van het smerige water. Die had vooral tot doel te voorkomen dat de Rijn nog verder vervuild zou raken als toch al gebeurde. De kwaliteit van het Emscherwater zelf werd er niet door beïnvloed.
In 1976 verrees bij Dinslaken de grootste waterzuiveringsinstallatie van Europa, het Klärwerk Emschermündung, waar de steenkoolresten in het aangevoerde rivierslib bovendien nog worden aangewend voor het winnen van energie.
Het einde van de industrialisatie in de jaren ‘80 maakte mogelijk wat tot dan toe voor ondenkbaar werd gehouden: een schone Emscher. De waterhuishouding in het Emschergebied gaat volledig op de schop. Voor de uitvoering van het project is 8,7 miljard mark en een kwart eeuw uitgetrokken.
In Dortmund (1994) en Bottrop (1997) zijn intussen zuiveringsinstallaties gebouwd. Van daar uit wordt een ondergronds kanalenstelsel aangelegd van uiteindelijk 400 kilometer lengte om daar het afvalwater heen te voeren. Uiteindelijk wordt de ooit smerigste rivier ter wereld alleen nog op natuurlijke wijze worden gevoed.



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola