De afdeling Nederlandse geschiedenis van het Rijksmuseum herbergt niet alleen tal van voorbeelden van 'waarin een klein land groot kan zijn', maar ook tal van curiositeiten, zoals een portret van schelpen, een zwaard met een gedicht en een schilderij vol messteken.

Eén en al triomf op rommelzolder van vaderlandse historie

In het Rijksmuseum gaat geschiedenis weer leven

Door ANDRÉ HORLINGS

(2 juli 1996 - NB: Lang voor de restauratie tot 2014) - In 1781 waren de Nederlandse kooplieden de blokkade door Engeland beu. De internationale handel lag stil en er was niets meer te verdienen. Ze eisten dat de oorlogsvloot, die toch maar werkeloos in de havens lag, er op uit zou worden gestuurd. Het gevolg was de 'Zeeslag bij de Doggersbank', die ermee eindigde dat beide vloten zwaar gehavend naar het vaderland terugzeilden. Verder veranderde er niets. Maar de Slag werd aan Nederlandse zijde als een grote overwinning gevierd. Voor de deelnemers werd een gouden herinneringsmunt geslagen met het opschrift 'Pax quaeritur bello'; vrede krijgt men door oorlog.

Dat eeuwigdurend misverstand loopt als een rode draad door de afdeling Nederlandse geschiedenis van het Rijksmuseum in Amsterdam. Een wat vergeten onderdeel dat de meeste bezoekers, op weg naar de Nachtwacht, letterlijk links laten liggen. Ze hebben ongelijk. Er wacht een forse schat aan curiositeiten en antiquiteiten; een prentenboek in de vorm van schilderijen en portretten van ooit bekende Nederlanders; een archief vol bewijzen van koopmansgeest, ontdekkingsdrang, veroveringszucht en kolonialisme. De wandeling over de vaderlandse rommelzolder maakt duidelijk waarin een klein land groot kon zijn.

Kroon

RoyalCharles Spiegel van het Britse vlaggenschip Royal Charles, buitgemaakt door Michiel Adriaanszoon de Ruyter >

Zo heeft de koning van Ardra, een staatje aan de West-Afrikaanse kust, tevergeefs gewacht op de prachtige kroon waarmee de Engelsen hem in wilden pakken. Het sieraad werd buitgemaakt toen Michiel Adriaanszoon de Ruyter in 1664 bijna alle Engelse schepen en vestingen in het gebied veroverde -- dat de overlevenden, inclusief vrouw en kinderen, rug-aan-rug gebonden in zee werden geworpen bleek vuige lasterpraat van de verliezer.
Het vorstelijke hoofddeksel pronkt nu tussen vlaggen, wapens, de hangmat waarop raadspensionaris Johan de Witt in 1667 de triomfantelijke Tocht naar Chatham meemaakte en zelfs de zwaar gebeeldhouwde 'spiegel' van het oorlogsschip Royal Charles dat toen tot zinken werd gebracht. Een indrukwekkend schilderij van schepen met het Nederlands dubbele rood-wit-blauw of de Engelse rood-witte kruisvlag in top toont de eerste dag van de vierdaagse Slag in Het Kanaal in 1666, die de Engelsen verloren omdat hun kanonnen te laag zaten en door de hoge golfslag onbruikbaar werden.
Het is in het museum haast één en al triomf. 'Alleen de overwinningen op de Engelsen, de Zweden en de Spanjaarden zijn te zien; niet de nederlagen: die moet men zoeken in de buitenlandse musea', erkent de catalogus, al wordt daar aan toegevoegd dat sinds 1945 een enkele maal zelfs een schilderij van een vaderlandse nederlaag werd aangekocht.

Vergezichten

Op de Nederlandse afdeling ligt de nadruk op de periode tussen de Tachtigjarige Oorlog, toen de Republiek der Zeven Provinciën zijn onafhankelijkheid bevocht, en eind 19e eeuw, toen de 15-jarige koningin Wilhelmina de deelnemers aan de Lombok-expeditie plechtig ontving op het Haagse Malieveld. Een groot deel van die geschiedenis speelde zich ver buiten de landsgrenzen af, van de overwintering op Nova Zembla tot op de Japanse handelspost Decima, waar Nederlanders als enige buitenlanders welkom waren; vrouwen overigens niet, afgezien van Japanse prostituees.
Schilderijen tonen vergezichten uit landen als Bengalen, Ambon, Brazilië, Indië, Suriname, Noord-Afrika en Spitsbergen. Op een galerij komt de prominente rol van de Vereenigde Oostindische Compagnie uitvoerig aan de orde: vele tientallen gouveneurs-generaal staren de bezoekers aan; de scheepslading -- flessen, verfstof, tabak, pijpen, tondeldozen, porcelein, textiel, kleding, knopen, gereedschap, bestek; kortom alles wat mensen meenamen aan boord -- is vooral uit wrakken afkomstig. Zwarte bladzijden uit de vaderlandse geschiedenis worden niet overgeslagen. In 1519 eindigde een conflict tussen stadhouder prins Maurits en Johan van Oldebarneveldt met de onthoofding van de raadspensionaris. Het 'stoksken' waar hij op leunde toen hij tegen zijn beul zei 'maak het kort' hangt aan de muur, vlakbij het wapen waarmee het gebeurde. Dat werd later gesierd met het gedicht 'Dit zwaard sloeg door Uw hals den Staat, toen op het Haagse moord schavot, Uw dierbaar leven werd gekort'. Nog gruwelijker liep het af met de gebroeders Johan en Cornelis de Witt, die in 1672 door een woedende menigte werden gelyncht. De haat moet enorm zijn geweest, zo blijkt uit een schilderij waarin ze letterlijk gevild ondersteboven aan staken hangen.

Curiositeiten

In het Rijksmuseum gaat geschiedenis weer leven, ook al omdat er zoveel curiositeiten worden bewaard. Aandoenlijk is het stukje huisvlijt ter ere van minister-president Willem Drees: een portret-in-schelpen. Een schilderij van koningin Wilhelmina zit vol messteken: het hing in een regeringsgebouw in Djakarta en werd in 1960 tijdens studentenrellen moedwillig beschadigd.
Ook is er de hoorn van een Eenhoorn te zien; een dier waaraan tot ver in de 16e eeuw magische krachten werden toegeschreven, tot duidelijk werd dat het nooit had bestaan. Drinken uit de hoorn zou het leven verlengen, maar lokken was slechts mogelijk met de stem van een maagd. Het is de vraag of de boekenkist waarin Hugo de Groot in 1621 uit Slot Loevestein ontsnapte wel de echte is: ook in het Slot zelf staat er één opgesteld. Fraai is het schilderij van prins Frederik Hendrik, in 1629 te paard op weg naar het Beleg van 's-Hertogenbosch, waarvan ook een maquette staat opgesteld. Het is geschilderd op het schild van een enorme Zuidamerikaanse soepschildpad. En niemand hoeft zich af te vragen aan welke kant de schilder Adriaen Pietersz van de Venne stond, die in 1614 de protestants-katholieke tegenstellingen in beeld bracht op zijn schilderij 'De zielenvisserij': de 'katholieke' bomen staan er armetierig bij, terwijl de 'protestantse' weelderig groeien. Die symboliek ontging de leerling die op het water wees en een ware stormloop veroorzaakte met zijn uitroep: 'Kijk eens: een naakte vrouw!'.

Het Rijksmuseum, Stadhouderskade 42, Amsterdam, is elke dag geopend van 10 tot 17 uur.

 



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings

Make a free website with Yola