Arnhem Spookstad

Ooggetuigeverslagen van Slag en evacuatie, 1944-‘45

Direct na de mislukte Slag om Arnhem, in de late septemberdagen van 1944, vond de grootste exodus plaats uit de Nederlandse geschiedenis. Alle bewoners van Arnhem en omgeving kregen het Duitse bevel te evacueren; ze mochten zelf weten waarheen: Zo’n 95.000 mensen werden de stad uit gejaagd, terwijl in de volgende weken nog eens ruim 50.000 evacuees uit de Betuwe en elders langs de Rijn hun huizen moesten verlaten. Arnhem werd een spookstad. De lege huizen werden geplunderd; grote delen van de stad werden verwoest of in brand gestoken.

Dit boek bevat openhartige, bewogen, soms vermakelijke en meeslepende verhalen van ooggetuigen zelf. Van de hoop dat de Slag die om Arnhem woedde zou leiden tot de bevrijding van het land na ruim vier jaar oorlog via het bevel te vertrekken en de verwarring wáár tijdelijk een nieuw onderkomen te vinden en uiteindelijk de terugkeer van de bewoners in hun vrijwel totaal verwoeste stad.

Het boek ontstond als project van de Wegener-dagbladen in Arnhem, Apeldoorn en Deventer toen in 1994, bij de nadering van de 50e herdenking van de Slag om Arnhem, lezers werden opgeroepen hun herinneringen op te schrijven ‘alsof het net gebeurd was’. Dat leverde een stroom indrukwekkende reacties op. De meeste verhalen gingen over de evacuatie. Het waren nuchtere en menselijke beschrijvingen, ontroerende, aangrijpende, humoristische, emotionele, kostelijke en vertederende verslagen, over opmerkelijke, ernstige, verdrietige, ingrijpende en grappige gebeurtenissen, onderweg of in al dan niet gastvrije onderkomens.

Maar het was onmogelijk de vaak kostelijke lectuur e verdelen over de daarvoor beschikbare krantenpagina’s. Veel indrukwekkende verhalen ‘haalden’ de krant niet. Daaruit ontstond het idee de evacuatie. Die werd gerealiseerd aan het begin van de Apeldoornseweg, waar veel Arnhemmers hun zwerftocht door Noord-Nederland begonnen. ‘Arnhem Spookstad’ verscheen voor het eerst op 14 april 1995, toen de ontvolkte stad daadwerkelijk werd bevrijd.

Het boek is allang niet meer te koop en antiquarisch slechts moeizaam te vinden. Veel van de ooggetuigen zijn inmiddels overleden. Maar hun verhalen mogen niet verloren gaan. Daarom is besloten een heruitgave te verzorgen van het oorspronkelijke boek uit 1995. De tekst is aangevuld met een hoofdstuk over de mogelijk consequenties van een gewonnen Slag om Arnhem, die volgens dr. Loe de Jong niet tot de bevrijding van Nederland zou hebben geleid, want dat was het plan niet.

André Horlings:
Arnhem Spookstad – Ooggetuigeverslagen van de Slag en evacuatie ISBN 9789492404121 , 188 pagina’s, geïllustreerd, prijs € 18,95, Uitgeverij Sycorax.
Voor een recensie-exemplaar kunt u contact opnemen met Uitgeverij Sycorax.