Vulkaanuitbarsting onder gletsjerijs kan enorme schade veroorzaken

IJsland wacht met smart en beven op de zondvloed

Grimsvotn

Een smeltwatermeer boven de vulkaan Grimsvotn in november 2004 (www.vulkaner.no)

(8 oktober 1996) Met angst en beven wacht IJsland op de zondvloed. Als gevolg van een vulkaanuitbarsting baant smeltwater zich een weg door het ijs van de Vatnajökull, de grootste gletsjer van Europa die tien procent van het IJslandse grondgebied beslaat. Wanneer de rand van de gletsjer wordt bereikt zal een bruisende vloedgolf de kustvlakte Skeidararsandur in het zuiden overspoelen en daarmee wordt vervolgens elk obstakel in de zee gespoeld: de rondweg rond het eiland zal worden onderbroken en telefoonkabels en elektrische leidingen zullen knappen als luciferhoutjes. Bij voorbaat wordt de schade al geschat op 20 miljoen dollar (f.36 miljoen). Dat geld moet worden opgebracht door 250.000 mensen, want meer wonen er niet op het eiland.

Met man en macht proberen de IJslanders de schade dan ook zo veel mogelijk te beperken. 'Koste wat kost', zo kondigde de regering af. De werkzaamheden vonden tot nu toe plaats tijdens gruwelijke sneeuwstormen. Het weer op IJsland was de afgelopen dagen zo bar en boos dat automobilisten het dringende advies kregen niet de weg op te gaan. Er worden dammen aangelegd om het water te geleiden en elders worden ze juist weggegraven om de weerstand zo veel mogelijk te beperken. Voor de rest is het afwachten. Deskundigen voorspellen dat binnen 48 uur het water zijn uitweg zal vinden.

Vulkanisch

Vatnajokull < De rookwolken van een vulkaanuitbarsting onder het ijs van de Vatnajökull (foto Oddur Sigurdsson).

De Vatnajökull is de grootste gletsjer van Europa. De ijsmassa beslaat een oppervlak van 8300 vierkante kilometer; bijna net zo groot als Gelderland en Overijssel samen. Het is een zeer vulkanisch gebied. Dwars over IJsland, van noordoost tot zuidwest, loopt een 150 km lange barst in de aardkorst. Al vele eeuwen lang braken vulkanen er met grote regelmaat gloeiend magma en as uit.
Onder het ijs van de Vatnajökull bevinden zich maar liefst drie vulkanen. Misschien intussen wel vier, want de eruptie doet zich voor tussen de Bardarbunga en de Grimsvötn. De Bardarbunga, in het noorden, kwam voor het laatst in 1910 tot uitbarsting; de vierde maal sinds de ontdekking van IJsland. De Grimsvötn is zeer actief, maar zelden spectaculair. Eén van de beruchtste erupties vond plaats in 1783, toen de Laki in het zuiden 14 tot 16 kubieke kilometer lava over het eiland uitbraakte en diverse andere vulkanen in beweging bracht. Van de 50.000 inwoners die IJsland toen telde werden er 10.000 gedood door de giftige gassen die zich verspreidden.
In rust vormt de krater van de Grimsvötn een meer dat overdekt wordt door een rond 450 meter dikke ijslaag. Eens in de vijf à tien jaar vertoont de Grimsvötn vulkanische activiteit, al leidt dat lang niet altijd tot merkbare erupties. Wel wordt het ijs onderin de ijskap dan zodanig opgewarmd dat het smelt. Het meer loopt vol en stroomt over. Dan ontstaat een 'jökulhlaup': een rivier van smeltwater baant zich als het ware een weg door het ijs en bereikt de gletsjerrand in het zuiden. Als het ware bevrijd stort het smeltwater zich dan vanuit die nauwe tunnel via de kustvlakte in de Atlantische Oceaan. Tweemaal eerder deze eeuw, in 1938 en 1954, was het verschijnsel uitermate spectaculair. Vorig jaar gebeurde het voor het laatst, maar toen was het een gebeurtenis die nauwelijks aandacht trok.

Magma vloeit uit scheur in boden

Ditmaal is sprake van hevige vulkanische activiteit. Tussen de Badarbunga en Grimsvotn is een scheur in de bodem ontstaan van tien kilometer lengte, waaruit kokend heet magma stroomt. Het ijs smelt er in een razendsnel tempo. Vili Knudsen, een IJslandse filmer die de vulkanische activiteit op het eiland nauwgezet volgt, ontdekte vorige week dinsdag vanuit de lucht twee kloven in het ijs van twee kilometer lengte en 100 meter diep. Afgelopen zaterdag werd de ijskap boven het Grimsvotnmeer volgens waarnemers al twintig meter hoger opgetild dan in 1938. In dat jaar werd de kustvlakte over een breedte van zes kilometer overspoeld door de 'ontsnapping' van vier kubieke kilometer (!) smeltwater met een stroomsnelheid van 40.000 kubieke meter per seconde. Ter vergelijking: bij Lobith stroomt per seconde gemiddeld 2200 kubieke meter Rijnwater ons land binnen.
Het verschijnsel duurt doorgaans niet langer dan een dag. Als gevolg van het vacuüm onder de ijskap stort de gletsjer in en daarna vloeit nog slechts de gebruikelijke hoeveelheid smeltwater weg. Mogelijk is die hoeveelheid straks, als gevolg van de voortgaande eruptie, aanzienlijk groter, maar een tweede 'zondvloed' is niet te verwachten.
Als gevolg van de voortdurende watervloeden was de kustvlakte ten zuiden van de mega-gletsjer tot voor kort vrijwel ontoegankelijk. Een kwart eeuw geleden was een rondrit over IJsland onmogelijk, want in het zuiden werd de weg onderbroken. Er was een karrespoor, dat slechts bereden kon worden met speciale voertuigen die dwars door het water van talloze rivieren moesten rijden.
In 1974 kwam aan dat isolement een einde. Een lange dam met vele bruggen kwam gereed. Hij had 22 miljoen dollar gekost, bijna 200 gulden per eilandbewoner. De herstelwerkzaamheden na de onvermijdelijke zondvloed die nu voor de deur staat worden naar men vreest minstens net zo duur.

Water onder gletsjer al 60 meter boven 'kritische grens'

Zuid-IJsland wacht op geur van zwavel

Door ANDRÉ HORLINGS

(29 oktober 1996) De IJslandse vulkanologen en gletsjeronderzoekers durven het bijna niet meer te zeggen, maar nog steeds dreigt volgens hen in het zuiden van het land het gevaar van een enorme overstroming. Krachtiger zelfs dan ooit, want de waterstand in het Grimsvötn-reservoir, dat zich onder het ijs van de gletsjer Vatnajökull bevindt, is tot ver boven de recordhoogte gestegen. Zondag werd een stand gemeten van 1510 meter boven de zeespiegel, terwijl 'normaal' 1450 meter voldoende is om een 'jökulhlaup' te laten ontstaan: een barst in de gletsjer waardoor smeltwater zich vanonder de ijskap met veel geweld een weg baant over de zwarte vlakte tussen ijs en zee.

Sinds een aardbeving onder de gletsjer op 29 september een vulkaanuitbarsting aankondigde, houdt de natuur in IJsland zich niet aan haar eigen wetten. Althans, aan de voorspellingen die wetenschappers op grond van hun ervaringen in het verleden meenden te kunnen maken. Als gevolg van de enorme hitte van as, lava en stoom begon het ijs onder de Vatnajökull razendsnel te smelten. Het meertje in de vulkaankrater Grimsvötn, vierhonderd meter onder het ijs, vulde zich met water. Wanneer het waterpeil de 1450 meter boven de zeespiegel bereikte, zo werd verwacht, zou de jökulhlaup beginnen.

Smeltwater

Gemiddeld eens in de vijf à tien jaar ontwikkelt zich onder de gletsjer ter hoogte van Grimsvötn enige vorm van vulkanische activiteit. Vervolgens boort smeltwater zich zo'n 50 kilometer dwars door het ijs naar de gletsjerrand, om daar met veel geweld naar de zee te ontsnappen. Voor het laatst was dat vorig jaar het geval. De Grimsvötn stroomde leeg.
Toen de eruptie begon, stond het water in het meer onder het ijs nog laag: ca. 1400 meter boven de zeespiegel. Op 4 oktober, nauwelijks een week later, werd het 'kritische' peil van 1450 meter bereikt. Honderden belangstellenden uit de hele wereld spoedden zich naar het eiland in het noorden van de Atlantische Oceaan om getuige te zijn van de allesvernietigende watervloed; vooral journalisten, maar ook een groep Nederlanders die zich op de 'eruptielijst' van het reisbureau Askja (ook een IJslandse vulkaan) had laten zetten om ooit getuige te kunnen zijn van een vulkaanuitbarsting. Maar er gebeurde niets. De wereldpers is reeds lang naar behaaglijker oorden vertrokken.

Nieuwe vulkaan

Enkele tientallen wetenschappers houden stug vol. IJsland dankt zijn ontstaan aan vulkaanvorming onder het ijs, maar er was nooit een kans om dat proces te bestuderen. De vulkaan, tussen de oude kraters van de Grimsvötn en de Bardarbunga, kwam twee weken geleden tot rust. De filmer Villi Knudsen, die al vanaf het eerste begin paraat is om zich niets van het te verwachten natuurgeweld te laten ontgaan, vloog vrijdag over de 'canyon' die in de ijskap van de Vatnajökull is ontstaan en zag een eiland liggen, temidden van een door ijsravijnen omringd meer van smeltwater: de spiksplinternieuwe vulkaan, ontstaan uit tonnen lava, as en puimsteen. Grote stoomwolken maakten duidelijk dat de bodem er nog gloeiend heet is. Maar binnen afzienbare tijd zullen sneeuw en ijs het gat weer vullen en wordt de krater voor eeuwig overdekt met ijs.

Smeltwater Het smeltwater van de Vatnajökull vloeit op de Skeidararsandur via duizenden riviertjes naar de Atlantische Oceaan >

Intussen blijft het water in het Grimsvötn-reservoir stijgen. Op 13 oktober passeerde de waterspiegel de 1500 meter; afgelopen zondag 27 oktober stond het nog tien meter hoger. Dat is 60 meter meer dan wat aanvankelijk als kritische grens werd beschouwd. De wetenschappers hebben die nu op 1515 meter gelegd. Nog luttele meters te gaan dus. Intussen tilt de enorme watermassa de zware ijskap steeds verder omhoog; tientallen centimeters per dag. De spanning eronder loopt meer en meer op. De kracht waarmee het natuurgeweld binnenkort tot ontlading zal komen, wordt steeds groter. Tenzij de natuur nog een andere oplossing weet.
Villi Knudsen staat paraat. Tien jaar geleden filmde hij de intussen overleden boer Ragnar van Skaftafell, een bekende IJslander met een nog bekendere neus. Hij wist gletsjerbreuken feilloos te voorspellen, aan de scherpe geur van zwavel die kort voor de vloed van smeltwater vanonder het ijs pleegt te ontsnappen. Zijn dochter Anna meende afgelopen vrijdag dat het zo ver was, maar er gebeurde niets. Veiga, boerin op de boerderij Bölti, aan de voet van de gletsjer, had echter nog niets geroken, terwijl ze sinds 1953 al tienmaal een jökulhlaup had meegemaakt. ,,Maar'', zei ze, ,,ik heb het gevoel dat het elk moment kan gebeuren.''


Canyon in noorden IJsland ook ontstaan door vloedgolf

Door ANDRÉ HORLINGS

Asbyrgi < Duizenden jaren geleden zou een vloedgolf deze canyon hebben veroorzaakt in Asbyrgi.

(6 november 1996) Met een vernietigende kracht heeft een vloedgolf van smeltwater deze week de zuidelijke rondweg rond IJsland ernstige schade toegebracht. Totdat de 25 km lange uit dammen en bruggen bestaande weg over de kustvlakte Skeidararsandur is hersteld zal het verkeer tussen West- en Oost-IJsland een enorme omweg via het noorden moeten maken.

Toch vallen de gevolgen in het niet vergeleken bij een soortgelijke overstroming die zich vele duizenden jaren geleden moet hebben voorgedaan en waarvan de sporen nog duidelijk in het IJslandse landschap te vinden zijn. Kort voordat de gletsjerrivier Jökulsá á Fjöllum (vertaald: gletsjerrivier van de bergen) in het noorden uitmondt in de Atlantische Oceaan stroomt het water door de hoefijzervormige canyon Asbyrgi: 3,5 km lang, tot een kilometer breed en 100 meter diep.
Er zijn twee theorieën over het ontstaan van deze kloof in het landschap. De oude Vikingen geloofden dat Wodans gevleugelde paard Saettur per ongeluk de aarde raakte en er de afdruk van een hoef achterliet. Wetenschappers houden het op de even spectaculaire theorie dat de canyon in nauwelijks vier dagen ontstond als gevolg van een 'jökulhlaup'; hetzelfde verschijnsel dat nu in Zuid-IJsland huis heeft gehouden.

Grimsvötn

In beide gevallen was het vrijkomen van smeltwater vanuit het 35 vierkante kilometer grote kratermeer Grimsvötn de boosdoener. Normaal wordt het meer bedekt door honderden meters dik ijs van de gletsjer Vatnajökull. Gemiddeld eens per vijf à tien jaar smelt de onderlaag van het ijs als gevolg van vulkanische activiteit. Het smeltwater graaft zich vervolgens door het ijs een weg naar de rand van de gletsjer, om daar met veel geweld te ontsnappen. De vloedgolf die deze week ontstond werd overigens veroorzaakt door de vulkaanuitbarsting van begin oktober. Het ijs smolt als gevolg van de enorme hitte.
Behalve over de kustvlakte Skeidararsandur ontsnapt smeltwater eveneens via rivieren naar de noordelijke kust. Eén daarvan is de Jökulsá á Fjöllum, met 206 km de op één na langste IJslandse rivier. Onderweg passeert het water de Dettifors, de grootste waterval van het eiland. Aan het einde ligt de canyon Asbyrgi.
Volgens wetenschappers is ergens in de oudheid in één keer een onvoorstelbare vloedgolf vanaf de gletsjer dwars door het binnenland naar het noorden gespoeld. Het water stortte zich aan het einde van de stroom met veel geweld in zee en spoelde daarbij dermate grote hoeveelheden sediment mee, dat in luttele dagen een enorme canyon werd uitgegraven.
Dat is overigens niet zo onwaarschijnlijk als het lijkt. De IJslandse bodem varieert van keiharde lava tot honderden meters dikke losse gruislagen; allemaal neergelegd als gevolg van de honderden vulkaanuitbarstingen die samen zorgden voor het ontstaan van het geologisch relatief 'nieuwe' eiland in het noorden van de Atlantische Oceaan.

(De gevreesde vloedgolf van de Grimsvotn (Wikipedia) bleef in 1996 overigens uit)

Planes100415
Vulkaanuitbarsting Eyjafjallajökull

15 april 2010: Het noordelijke luchtruim van Europa is gesloten in verband met een aswolk (Telegraph.co.uk)) vanaf de sinds 13 april weer hevig actieve Eyjafjallajökull. Rond 12 uur Nederlandse tijd is een stroom vliegtuigen bezig Londen te verlaten in de richting van Frankrijk. (RadarVirtuel Europees luchtruim LIVE) >

Op 21 maart 2010 begon een vulkaanuitbarsting onder de gletsjer Eyjafjallajökull (Wikipedia).

15 april 2010: Here comes the ash! (NOS) | Animation ash cloud (ESA) | Satellietfoto aswolk (Mobypicture)| Icelands Disruptive Volcano (The Big Picture) | Foto's vulkaan 15 april (Flickr.com) | Nederlands luchtruim 19.00 uur dicht (Volkskrant)

Zie ook: Vulkaanstof veroorzaakt fraaie zonsondergangen - Erupties kunnen vliegen onmogelijk maken | World Webcam Monitor Disasters: Volcanoes

LIVE webcam from Fimmvorduhalsi | Thorolfsfelli | Valahnuk (Mila.is)

Other LIVE webcams (Vodafone.is)

Impressing video: Eruption Eyjafjallajökull Kadamatful (YouTube) | Dangerous beauty Iriya (Flickr) | Timelapse ash plume Kristleifsson (YouTube)

  Latest (IceNews.is)
Reykjavik Hekla Volcano Webcam has more details, three live webcams and a video of the eruption.
Scienceblog.com discusses the issue at Eruption started at Eyjafjallajökull in Iceland.
IJsland vreest voor grotere vulkaanuitbarsting (Scientias.nl)
Eyjafjallajökull and Katla: restless neighbours (Volcanism.wordpress.com)
"New Iceland mountain needs a name" (IcelandReview.com)
Foto's (Sersveitin.123.is)



DUTCH COURAGE'S PRODUCTIONS
Documentaires: Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Drama SS Pavon
Publicaties: Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact

Aangepast zoeken
© André Horlings
ode -->

Make a free website with Yola